Юань династиясының прозасы туралы қазақша реферат
Әдеби «кітап Қоғамы» және театрға жақын барлық орта қытайлық «жаңарудан» бастап білімді адамдармен толықтырыла бастады, моңғолдар кезінде олардың тармақтары үлкейді. Драматургтардың өмірі қарапайым формула болып сирек сипатталды: экзамендерді сол уақытта ұстау, белгілі бір шенде қызмет етті. Олардың өмірбаяндары өте қысқа: біреулер үшін (Ван Шифу, У Чанлин) тек аттары ғана сақталған, ал басқалары үшін – «көп қызмет істеген жоқ» (Ма Чжиюань) «қызмет істегенге өкінген жоқ»(Бо Пу). Экзамендерді тапсыру өлім жазасы есебінен тек өздеріне ғана емес, сонымен қатар олардың мұрагерлеріне де тыйым салынды. Ма Чжиюань секілді өз есімін «көңілді кварталмен», Гуань Ханьцин секілді сценамен байланыстыруға тек озат ойлары бар адамдардың ғана батылы барды. Ондай жазушыларға өзінің гүлденуімен көзге түскен ХІІІ-ХІVғасыр драматургиясы міндетті. Жаңару эпохасында пайда болған сюжеттер, бейнелер, ойлардың қорлары әдебиетті көркейтті. Драматургиядағы жаңа түзетулер көп әсер қалдырды, бұл шығармашылық процессті жаулаушылық әрекеттер де тоқтата алмады. Бірақ драматургия моңғолдық иганың арқасында дамыды, немесе ол оған қарсы бағытталатын: сцена трубинаға айнала бастады. Осы кезеңнің жүз пьесадан астамы «Юань династиясының эпохиясында таңдалған драмада» (1616 жылы құрылды) сақталды, бірақ пьесаның аты бизге бес жүзден астам болып жетті. Бірақ олардың бәрі, әрине, жаңашыл болды. Олардың арасында «көне драмалар» да сақталған. Тарихи Гуань Юяның (ІІ – ІІІғғ) әскери ерлігін «сопылық» Гуань Юядан, Сун Цзян қолбасшыдан бөлуге болмайды. Гуан Юяның туған күнін тойлау – «өз иығында алтындалған мүсінді арқалау процесін» ХХ ғасырдың басында В.М..Алексеев бақылады. Гуан Юя иконографиясы – «демондар бастығы» деп Гуань Ханьцина пьесасында былай деп айтылды: «Ұлы Гуань патшаның жауға бір семсермен аттанғаны жайлы». Гуань Юй бұл жерде өзінің қаруымен мақтанады. Басқа автордың пьесасында Ли куе көтерілісші жайлы, Сун Цзян өзін «тау мен өзеннің» қожасы деп көрсететіні жайлы айтылады. Сун Цзянь ата бабасынан қалған дінді сақтаушы, қарақшыларды Еске алу күнінде «моланы алып тастау, олар үшін құрбандық әкелуге» жіберді. Осыған ұқсас нормативизмді жеңу романмен байланысты. XIII – XIV ғасырлардағы драмаларда ақсүйектер бастамасының өсуі анықталады. Тарихи кейіпкерлер осы ғасырларда маңызды роль атқарды. Эпоха бірінші планға мына сюжеттерді ұсынды, бұл сюжеттерде Қытай империясының өткен – кеткен ұлылығы щитқа көтерілді, кейіпкерлер – көшпелілермен соғыста жеңушілер; олар елдің бірлігін сақтады, көтерілісшілер – «жаман» патшалық көмекшілерге қарсы болды. Қытайдың бұрынғы ерлігін жырлай отыра, батырларды ардақтап және оларды жеңе отыра, әңгімешілер де, драматургтар да халықты жаңа күреске шақырды. Әскери повестердің сахналануы біріккен Қытайдың символы болатын Хань династиясынан кейінгі бүлікке арналды. Үш басқарушының ішінен дәстүр Лю Бэ хандық фамилиясындағыларды жоғары бағалады. Сондықтан Гуань Юй және Лю Бэның басқа үзеңгілестері жағымды кейіпкерлерді ұсынды. ІІ – ІІІ ғасырларда көтерілісті бастаушыларды айыптаушылық, елді біріктірудегі жақтастарды дәріптеу қанаушыларға қарсы күреске шақыру үшін қызмет етеді. ХІІ ғасырда заңды биліктің жүзеге асуы Сун династиясы болды. Онда «жақсы» патшаларға билік етуге кедергі болған, ақылды қолбасшыларға шайқасуға және нағыз батыр жауынгерлерді «қарақшыларға жіберуге» мәжбүр еткен сатқын министрлар айыпталды. Драмадағы көп атақты шаруаның баласы Ли Куй, Қара құйын иеледі. Айлалы жазушы Сун Цзяннан ерекшелігі, ол ақкөңіл және шешімді. Бұл адам – үлкен күш және ойсыз ерліктің адамы, ол адам төрт жолбарысты қатарынан өлтіруге дайын. Ұқсас бейне авторлық драмада басқа көтерілісте – «У Сун жолбарысты қалай өлтірді» құрылды. Бұл көріністерде қарулы күреске тікелей шақырылды, бірақ кейіпкерлердің бейнелігі, өмірге деген құштарлығы, ерекшелігінде халықтың негізі ашық байқалды. Бао төреші жайлы пьесалар да аз емес. Бұл тарихи кейіпкердің мағыналануы оған «сопы» белгісін ұсынды. «Цензор Бао(тәртіпті бақылады) қазыналық күрішті сатуда» (аноним) деген драмада, ол аштыққандарға көмек ретінде бұйырма ілгектің амалын ойластырды. «Цензор Бао Лу Чжайланды өлім жазасына кесу жайлы» Гуань Ханьцин пьесасында, ол жергілікті билеушілердің жаулауына шек қойды. Осындай драмаларда ХІ ғасырда көтерілген «заңдар жайлы» мәселе дамыды. Бірақ ХІІІ ғасырларда «патша заңына» сәйкес әділдіктің жандануы Сундарды ардақтады және моңғолдардың басынушылығын әшкерелеуге қызмет етті. Ос
ындай пьесалардың ішінде, әсіресе трагедиялардың ішінде комедия да дамуын жалғастырып келеді. «Бақытты жылмен құттықтай келе, Чжун Куйды мазақ қылған бес шайтандар жайлы» (XVIIғасыр басындағы жазба) және басқа да анонимды пьесалар карнавалды сауық-сайран сценада өмір сүруін жалғастыруын көрсетеді. Чжун Куй ойынында күлдіргінің қарапайым түрлері көрсетіледі: формалары, сөздер, қылықтар. Сынақта кейіпкер – эрудит наданнан жеңіліс күтеді. Сол «тоғыз жыл ішінде бірде бір иероглифты есте сақтамады», бірақ есесіне күмісті экзамен қабылдаушыға ұсынады, және ызаға булығушы Чжун Куйды соққы ұстайды. Кейіпкер өзінің ағаттығымен араластырады: онда «ақкөңіл күйеудің киімі», кейіпсіздің маскасы «ғалымдық атақ» ретінде, ал жалған аты Персиктік жуан таяқ (бақытсыздықтан қорғайтын талисман), оның іші шығармаға толы», ал ол болса экзамендерден құлай береді. Чжун куй түні бойы храмда кескіндермен арпалысады. Соңғы актта «жаңа шайтандардың бастығын» қабылдау үшін жоғарыдан құдық, жаға және басқа да ұсақтардың құдайына дейінгі құдайлар жиналады. Құдайлардың Чжун Куйға қойған сұрақтары сықақпен естіледі: «Қалайша сен жын – шайтандарға сенбейсің?»…(Қалайша сен құдайлар мен шайтандардан қорықпайсың?… Айтшы, ал біз тыңдайық!» Және соған салмақты жауап: «өмірінде» ол «заңды бұзбады», әрқашан «риясыз және тік» болды, сондықтан да ешкімнен қорықпайтын және жын-шайтанды жоюға дайын!». Шайтандардың көрінісі бет сүйегі шығыңқы болып көрсетілген. Олар кейіпкердің үстінен күледі, фейерверк тарсылынан талқандалғандар жерге құлайды. Осы белгіге сүйене отыра, мәтінде қалжыңдар мен клоундардың комиктері көрсетілді. Көпшіліктің сүйіктісі Хануман (қытайша Сунь Укун) жайлы С.Образцов жазады: «Аспандағы қолбасшылармен және солдаттармен оның күресі залдарға өте күлкілі болды, осы безендірілген аспан әскерлері барлық уақытта ақымақ болып қала береді, ал маймыл өзінің таяғымен – әрқашан жеңіскер». Осындай буффонадтың дәстүрлі техникасында қазіргі театрда «оқуға арналған драмада» және романда өз алдына көп қалжыңдарды ұсына алады.