Жеке кәсіпкерлерге салық салу ерекшеліктері туралы қазақша реферат
Нарықтық қатынастар жүйесі, кәсіпкерлікті дамытуға жағдай жасайтын және олардың өндіретін тауарлары мен қызмет түрлерінің сапасы мен қүрылымын, көлемін арттыра отырып жүмыс тиімділігін арттыратын шаруашылықты жүргізудің универсальды үлгісі болып табылады.
Орта және кіші кәсіпкерлікті дамыту мәселесі бүгінгі күні Қазақстаннын экономикалық саясатында үлкен орын алады. Оның себептері Қазақстан нарықтык экономикаға өту жағдайында түрлі меншік формасындағы кіші жоне орта бизнестегі кәсіпорындар қүруға деген қажеттілік пайда болды, яғни, түтыну нарығына оз тауарларын шығарып, халықты жүмыспен қамтамасыз ету, экономиканы жан-жақты дамыту, әлемдік рынокқа шығу, ұлттық байлығьтмызды көтеру.т.б.
Дамушы елдерде шағын және орта бизнесті дамыту мемлекеттін экономикалық дендейін жоғарлатудың негізі болып табылады.
Кәсіпкерлікті дамытудың алғашқы іргетасы ең алдымен кооперативтер құру негізінде қаланды. 1988 ж,»Кооперация туралы’? заңы мемлекеттік және экономиканын колхоздық-кооперациялық секторларының бірдей қүқықтық деңгейде жүмыс жасауын көздеді. Қазақстан кәсіпкерлерінің бірінші даму сатысы 1990 жылғы «Қазақ ССР кәсіпкерлікті және шаруашылық іс әрекетті дамыту» заңы шықаннан кейін қалыптаса бастады. Кооперативтер мен үйымдар саны 15 мыңға жетті, ал, онда жүмыс істейтіндер саны 300 мың адамға жетті. Олар елдегі тауарлар мен қызметтердің терттен бір бөлігін шығарды.
Кейінірек, қайтадан «Кооперация туралы» заң жаңаланып, өнделіп қайтадан шықты. Осыған орай кәсіпорындар жүмыс істегенімен сатып алу-сауда кооперативтеріне салық салу қатал түрде жүргізілуінің әсерінен олардың іскерлік қызметі қүлдырауға үшырады. Кооперативтер саны 1990-1995 жылдар аралығында 2 мыңға дейін азайып кетті.Бертін келе мемлекеттің жүргізген саясатқа орай жеке косітткерлік қайтадан қолға алына бастады. Олар түрлі салықтық жеңілдіктерді қолданды, мемлекет тарапынан басқа да қолдаулар тапты, сөйтіп, олпрдың саны күннен күнге арта түсті.1995 жылы олардың саны 11,5 мыңға жетіп, оларда 115 мың адам жүмыс істеді.
Алдыңғы тараулардан байқап отырғанымыздай, кәсіпкерлер саны уақыт оте келе өсіп отыр. Яғни оларды салықтық реттеудің қажеттілігі күннен күнге артып келеді.
Жеке кәсіпкерлік- бұл оз атынан озіндік тәуекелділікпен жоне мүліктік жауапкершілікпен атқаратын жүмыс және қызмет көрсету, тауар сату жолымен өз есебіне пайда табатын жеке кәсіпкерлердің занды үйымшылдық формасының бірін көрсетеді .
Сипатына байланысты адамдардың іс орекетінің негізгі екі типі бар : еркін жөне еріксіз. Кәсіпкерлік еркін іс әрекетке жатады, себебі ол жеке ойға, жеке бастама котеруте, мақсатты тандауға, белгілі бір нотижеге жетуге негізделеді.
Жоғарыда коріп отырғанымыздай, кәсіпкерлік қызметпен айналысатын субъектлер саны, кәсіпкерліктің түрлері өте көп, яғни оларды жіктей келс олардың кызметін реттейтін салық түрлеріне тоқталатын болсақ, оларға, егер олар занды түлға болатын болса қазіргі қолданыстағы салық зандылығына сәйкес корпоративті табыс салығы салынады, жеке түлға болса жеке табыс салығы және бүгінгі танда барлық косіпкерлік қызмет түрлеріне арнаулы салықрежиміқолданылады.
Арнаулы салық режимін қолдана отырып мемлекет кәсіпкерлік кызметтің дамуына, осіп-оркендеуіне жағдай жасайды жоне оларды салықтық реттсп отырудан да қүры қалмайды.
Енді оған толығырақ тоқталатын болсақ, өтпелі ксзеңді басынан кешіріп отырған ҚР мемлекет үшін жеке кіші жоне орта бизнесті дамытуда аталмыш салық салу режимінің тигізер өсері ерекше болмақ. Бүл салық салу одісін салық толеушілердің белгілі бір түрлері ғана қолданады, сонымен бірге салық түрлерін, яғни, олсумсттік салықты, корпоративті табыс салығын, толем көзінен салық салынатын жеке табыс салығын қоспағанда жеке табыс салығын телеу мен есептеудің оңайлатылған тәртібін қолданады. Ол- біржолғы талон негізінде, патент негізінде , оңайлатылған декларация негізінде болады.
Салық салу объектісі болып, салық төлеушілердің ҚР территориясы аумағындағы салық кезеңі ішінде тапқан табысы болып табылады.
Салық салудың оңайлатылған жағдайын колданушыларда міндетті түрде томендегі шартты нәрселер болуы керек:
• орналасқан жері бойынша аумақтық салық орагандарында мемлекеттік тіркеудс болуы керек;
• бекітілген үлгіде отініші болуы керек;
• лицензиялауға жататын қызметті жүзеге асыру барысында лицензиясы болуы керек;
• мемлекеттік тіркеуге байланысты алымдары толенуі керек;
• банктегі шоты туралы молімет болуы керек;
• сондай-ақ басқа да бюджетпсн есеп айырысқаны туралы қүжаттары болуы шарт.
Сондай-ақ, кіші бизнес субъектлері төменде корсетілген салық толеу тортібінің біреуін ғана тандап алады, олар төмендегідей:
1. Жалпыға бірдей белгіленген тәртіп;
2. Біржолғы талон негізіндегі АСР;
3. Патент негізіндегі АСР;
4. Оңайлатылған декларация негізіндегі АСР.
Бұлардың әрқайсысына жеке жеке анықтама беретін болсақ, бір жолғы талон — арнаулы салық режимін қолдану қуқығын куәландыратын және төлем козінен үсталатын жеке табыс салығын қоспағанда жеке табыс салығы бойынша бюджетпен есетт айырысу фактісін растайтын қүжат.
Патентарнаулы салық режимін қолдану қүқығын куәландыратын жөне салық сомаларының бюджетке төленген фактісін растайтын қүжат.
Тіркелген жиынтық салық салу төртібімен салық толеушілер бірыңғай оңайлатылеан декларацияныкорсетуі керек.Ол жыл басында бекітілген салық ставкасын әрбір салық объектісіне қолдану арқылы анықтауға болады.Салық ставкасын салық органдары берген деректер негізінде жергілікті өкілетті органдар бекітеді және ол әкімшілік аумақтық бірлік аумағында орналасқан салық төлеушілер үшін бірыңғай болып табылады. ТЖСС сомасы есепті айдан кейінгі айдың 20-нан кешіктірілмей, ай сайын салық салу объектлерінің орналасқан жері бойынша төленуге тиіс.
төмендегі кестеде атап көрсетуімізге болады.
+ Арнаулы салық режимі шектеулі түрде қолданылады. Оны
Тағы да көңіл бөлетін басты моселелердің бірі, салықты оңайлатылған декларация негізінде есептеуді қолданылатын жеке кәсіпкерлер табысына қолданылатын салық ставкалары, ол төмендегідей:
| Тоқсандық табысы | Ставкасы |
| 2000,0 мың теңгеге дейін қоса алғанда | Табыс сомасының 3 проценті |
| 2000,0 мың теңгеден жоғары-3000,0 мың теңгені қоса | 60,0 мың теңге+2000,0 теңгеден асатын сомадан 5 процент |
| 3000,0 мың теңгеден жоғары | 110,0 мың теңге +3000,0 мың теңгеден асатын табыс сомасынан 7 процент |
Ал, салынады.
занды тұлғалардың табысына мынандай станкалар бойынша салық
| Тоқсандық табысы | Ставкасы |
| 2000,0 мың теңгеге дейін қоса алғанда | Табыс сомасының 4 проценті |
| 2000,0 мың теңгеден жоғары- 4500,0 мың теңгені қоса | 80,0 мың теңге+2000,0 теңгеден асатын сомадан 5 процент |
| 4500,0 мың теңгеден жоғары-6500,0 мың теңгені қоса | 205,0 мың теңге+4500,0 мың теңгеден асқан сомадан 7 процент |
| 6500,0 мың теңгеден жоғары | 345,0 мың теңге +6500,0 мың теңгеден асатын табыс сомасынан 9 процент |
Егер, есепті кезеңнің қорытындысы бойынша жалдамалы қызметкерлердің орташа айлық жалақысы ҚР заң актлерінде белгіленген ең томенгі айлық жалакының ең кемінде үш еселенген мөлшеріндей болса, салық кезеңі ішінде есептелген салық сомасы әрбір қызметкер үшін салық сомасының 1,5 проценті молшеріндегі сомаға түзетілуі тиіс.
Табыстың шекті мөлшері асып кеткен жағдайда, салық сомаларын есептеу табыстың шекті сомасынан және нақты алынған табыс сомасынан жеке-жеке жүргізіледі.Салықтың осы сомаларының арасындағы айырма көзделген түзетусіз бюджетке төленуге тиіс. Көзделген түзетуге табыстың шекті сомасынан ссептелген салық сомасы ғана жатады.
Қазақстан Республикасында сонымен қатар ауыл шаруашылығын дамытудың маңызы зор. Сондықтан оған байланысты кейбір салық режиміне тоқталып өтетін болсақ, мысалға шаруа қожалықтарына арналған салық режимі бірыңғай жер салығын толеуге негізделеді.
Бірыңғай жер салығын толеу негізінде арнаулы салық режимін қолданатын шаруа (фермер) қожалықтары (бұдан әрі — бірыңғай жер салығын толеушілер) салықтардың мынандай түрлерін;
1) осы арнаулы салық режимін қолданылатын қызметтен түскен шаруа (фермер) қожалықтарының табысынан жеке табыс салығын;
2) осы арнаулы салық режимі қолданылатын қызметті жүзеге асырудан айналым бойынша қосылған қүн салығын;
3) осы арнаулы сагтық режимін қолданылатын қызмет бойынша жер салығын: шегінде салық салу объектілері бойынша көлік қүралдарына салынатын салықты;
4) Қазақстан Республикасының Үкімет белгілеген қажеттілік нормативтері шегінде салық салу объектілері бойынша көлік қүралдарына салынатын салықты;
5) Қазақстан Республикасының Үкімет белгіленген қажеттілік нормативтері шегівде салық салу объектілері бойынша мүлік салығын төлеушілер болып табылмайды.
1. Қосылған қүн салығын телеушілер болып табылмайтын бірыңғай жер салығын төлеушілер салық органына осы салық бойынша есепке қою туралы өз еркімен өтініш беруте қүқылы.
2. Арнаулы салық режимі қолданылмайтын қызмет түрлерін жүзеге асырған кезде бірыңғай жер салығын төлеушілер кірістер мен шығыстардың ( жалақыны есептеуді қоса алғанда), мүліктің ( соның ішінде көлік құралдарының) болек есебін жүргізуге жоне жалпы белгіленген тәртіппен қызметтің осындай түрлері бойынша тиісті салық пен бюджетке төленетік басқа да міндетті төлемдерді есептеуді, салық есептілігін тапсыру мен төлеуді жүргізуге міндетті.
Жер учаскесін бағалау қүны бірыңғай жер салығын есептеу үшін негіз болып табылады.
Бірыңғай жер салығын төлеу учаскесі орналасқан жер бойынша тиісті бюджетке екі мерзімде:
Төлеудің бірінші мерзімінде бірыңғай жер салығын төлеушілер ағымдағы төлемді бүдан бүрынғы салық кезеңі үшін бірыңғай жер салығы бойынша декларацияда есептелген бірыңғай жер салығы жалпы сомасының белігінен кем емес мөлшерде төлейді. Шаруа (фермер) қожалықтары жер пайдалану қүқығында жер учаскесін иеленудің нақты кезеңі үшін бірыңғай жер салығын (салық салу объектісінің өзгеруін есепке ала отырып) есептейді жоне төлейді.
Жер учаскелерін жалға берген (алған) кезде салық салу ерекшеліктері
1. Шаруа қожалығы жер учаскесін басқа шаруа қожалығына берген кезде тараптардың әрқайсысы осындай жер учаскесі бойътнша бірыңғай жер салығын жалға беру шартында көрсетілген жер учаскесінің нақты пайдаланылуы кезеңінің негізге ала отырып есептейді және төлейді.
Жалға алушының пайдалану кезеңі жер учаскесін
Жалға алған айдан кейінгі айдан бастап белгіленеді.
Бұл орайда жер учаскесін жалға беруден алынған (алынуға тиісті) табыс бойынша шаруа қожалығын салықты жалпыға бірдей белгіленген тәртіппен есептейді және төлейді.
2. Шаруа қожалығы бірыңғай жер салығын төлеуші болып табылмайды салық төлеушіге жер учаскесін жалға берген кезде осындай жер учаскесі бойынша бірыңғай жер салығын есептеу мен телеу жоніндегі міндеттеме шаруа қожалығында қалады.
Жер учаскесін жалға беруден альтнған табыс бойынша шаруа қожалығы салықты жалпыға бірдей белгіленген тәртіппен есептейді және телейді. Бүл орайда осындай жер учаскесі бойынша бірыңғай жер салығының төленген сомасы (есептелген шекте) салық салынатын табыс айқындалған кезде шегерілуге тиіс.
1. Бірыңғай жер салығын толеушілер жыл сайын ағымдағы салық кезеңінің 15 наурызнан кешіктірілмейтін мерзімде жер учаскелер орналасқан жердегі салық органдарына өткен салық кезеңі үшін бірыңғай жер салығы бойынша декларация тапсырады.
2. Бірыңғай жер салығын толеуші осът арнаулы салық режимін қолданған бірінші жылдың 15 наурызынан кешіктірілмейтін мерзімде мынандай қүжаттарды :
1) ағымдағы салық кезеңі үшін бірыңғай жер салығы бойынша ағымдағы төлем есебін;
2) нотариат немесе селолық атқарушы органдар куәландырған жер пайдалануға қүқық беретін актінің (кейінгі жер пайдалану туралы шартты қоса алғанда, уақытша жер пайдалану шарттарының) көшірмесін тапсырады.
Жер пайдалану қүқығына актісі болмаған жағдайда бірыңғай жер салығын төлеушілер жергілікті атқарушы органның жер пайдалану қүқығын беру туралы шешімін
табыс етеді. Кейінгі жер пайдалану қүқығына акт алған кезде салық төлеуші оны алған кезден бастап отыз күн ішінде оның нотариат немесе селолық атқару органдар куәландырған кошірмесін салық комитетіне табыс етеді.
3) жер ресурстарын басқару жоніндегі уәкілетті орган берген жер учаскесін (жер пайдалану қүқығын) бағалау қүнын анықтайтын актінің нотариат немесе селолық атқарушы органдар куәландырған көшірмесін табыс етеді. Акт болмаған жағдайда жер учаскелерін бағалау қүны жер ресурстарын басқару жөніндегі уәкілетті орган берген деректер бойынша 1 гектар жердің аудан бойынша орташа бағалау қүнын негізге ала отырып анықталады;
4) әлеуметтік салық сомаларын есептеу үшін қажетті деректерді міндетті түрде көрсете отырып, қызметкерлерді салық кезеңінде жалдау туралы моліметтер табыс етеді.
3. Осы арнаулы салық режимін тандап алған жаңадан қүрылған салық төлеушілер бірыңғай жер салығы бойынша ағымдағы төлем есебі мен арнаулы салық режимін қолдану қүқығына өтініш бергенннен кейін отыз күнтізбелік күн ішінде осы баптың 2- тармағында аталған қүжаттарды табыс етеді.
• Таратылған немесе қайта үйымдастырылған кезде бірыңғай жер салық органына бергеннен кейін он бес күн мерзімде еткен салық кезеңі үшін декларация тапсыруға міндетті.
• Бірыңғай жер салығы төлеушілер шаруа қожалығының басшысын жөне мүшелерін қоса алғанда, әрбір қызметкер үшін салық сомасын ай сайын есептеп отырады.
Бірыңғай жер салығын төлеушілер бірыңғай жер салығы бойынша декларация табыс ету үшін белгіленген мерзімдерде:
1) әлеуметтік салық бойынша декларация;
2) төлем көзінде үсталатын жеке табыс салығы бойынша есепті;
3) жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарнеларын төлеу женіндегі есептілікті;
4) жер бетіндегі көздерден су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы бойынша жэне қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы бойынша декларацияны табыс етеді.
Жоғарыда түсінік беріп откен кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлерібүгінгі күнде жаппай дамып келе жатқан көсіпкерлік түрлері болып табылады. Көбінше ол қалалык жерлерде дамыған, әсіресе Алматы сияқты ірі қалаларда олардан түсетін салықтық түсім молшері басқа елді мекендерге қарағанда жоғарырақ.
Қазақстан Республикасында салықтар және басқа да толемдер Қазақстан Республикасының «Салық жіне бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» 2001 жылдың 12 маусымында қабылданған, іс жүзіне 2002 жылдың 1 қаңтарынан бастап енгізілетін Кодексі негізінде алынады.
Қазақстан Республикасындағы салық зандары жоне бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеудің міндеттілігі, салық салудың айқындылығы, әділдігі, салық жүйесінің біртүтастығы және салық заңдарының жариялығы принциптеріне негізделеді.
Қазақстан Республикасының салықтары және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдері айқын болуға тиіс. Салық салу айқындығы салық төлеуінің салық міндеттемелері туындарының орындалуының және толықтырылуының барлық негіздері мен тәртібін салық зандарында белгілеу мүмкіндігін білдіреді.
Қазақстан Республикасында салынатын салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің бірі: шағын бизнес субъектілеріне арналған арнаулы салық режимі.
Арнаулы салық режимін қолданатын жеке косіпкерлер арнаулы салық режимі қолданылатын қызметінен түскен табыстарынан жеке табыс салығы бойынша декларация табыс етпейді.
Қазақстан Республикасының шегәнен тыс жерлерде төленген жеке табыс салығының сомалары Қазақстан Республикасында салық төлеу кезінде есепке жатқызылады.
Жеке табыс салығы бойынша декларация тапсырушы салық толеушілер табыс салығын төлегенін растамаған жағдайларда, жеке табыс салығын есептеу жеке табыс салығы төленгені расталмаған табыс сомасына салық зандылығымен белгіленген ставкаларды қолдану жолымен жүргізіледі.