Псевдоцилиндрлі жобалар туралы қазақша реферат
Тік псевдоцилиндрлі жобаларда қатарлар тік қатар сызықтар, меридиандар түрінде кескінделеді – қисық, симметриялы тіксызықты меридианның ортасына қатысты болады
Қатарлар арасындағы қашықтық жазықтықтағы жер бетінің кескіндік қабылданған заңымен анықталады. Меридиандар арасындағы қашықтықтар теңкөлемі жобаларда әртүрлі ұзақтыққа пропорционал болады, басқа жобаларда олар шығынға ұшырайды немесе айтарлықтай сирек жағдайда, шығыс және батысқа орталықты меридианнан артады.
Псевдоцилиндрлі жобалардың полюсінде полярлы сызық немесе нүктемен кескінделеді, ұзындығы тапсырмадан алынып немесе бекітіледі. Сондықтан меридиан тор көзі және қатар ортогоналды болмайды, соның күшінде бұл жобалар теңбұрышты болуы мүмкін емес.
Цилиндрлі жобаның қаралуы кезінде псевдоцилиндрлі жобаның жеке жағдайында, меридиандр тік қатар сызықтармен кескінделеді, қатарға ортогоналды, цилиндрлі жобадағы Меркаторға теңбұрышты псевдоцилиндрлі жобамен саналады.
Псевдоцилиндрлі жобалар негізінен барлық жер бетінің немесе маңызды оның бөлігінің ұсақ масштабтағы кескіні үшін қолданылады, сондықтан жер бетіндегі жағдай А радиусымен шар бетіндегі ретінде қабылданады. Бұл жобалар симметрияның екі нүткесінде болады – экватор және орта меридиан қалыпты тор көзде болады. Қисық және көледенң псеводцилиндрді жобалар сирек пайдаланылады.
Гаусс жобасы — Крюгера. К.Ф. Гаусс 1820 — 1830 жж. «қосарланған» теңбұрышты жобаны жасаған, меридиан ортасында ұзындығы сақталады. Л.Крюгер 1912 және 1919 жж. Қосарланған жобаның көрсетілген түріндегі, анықталатын Гаусс жобасы деп атаған — Крюгер (Gauss — Kruger projection). Ол СССР қабылданған (бессел эллипсоидында) 1928 ж. барлық геодезиялық және топографиялық жұмыстар үшін арналған. Онда топографиялық картаның ірі масштабтағы 1:500 000, а 1939 . бастап Гаусс — Крюгер жобасы қолданылатын болады және 1:500 000 масштабты карта үшін қолданылатын болады.
1946ж.сәуірде үкіметтің қаулысымен красовск референц-эллипсоид көлемі бектілген және жаңа батспақы күні, 1942 ж. координат жйүесімен сипатталады.
Гаусс — Крюгер жобасы теңбұрышты болып табылмайды, себебі оны алу кезінде осындай қатарды пайдаланады, ол Коши — Риман шартынан бірін ғана орындайды.
Жобаның теідігін енгізу кезінде тағы бір қосымша мүше қатары екінші шартты орындай бастайды, ал алғашқы, бұрын сақаталған түрінде, орындалмайды.
Мүшелердің жеткілікті көлемдегі формуласында сақталуы кезіндегі жобалар іс жүзіндегі теңбұрыштар болып табылады, сондықтан, масштабтың теңдігі және тор көздің ортогоналдығының шарты сақталады.
Гаусс — Крюгер жобасында жазықтықтағы эллипсоидтің бетінде меридиан аймағы бойынша кескінделеді, ені 6′ тең болады (1:500 000— 1:10 000 масштабтың картасы үшін) және 3′(1:5 000— 1: 2 000 машстабының картасы ) (рис. 5.6, и).
Меридиан және қатарлар қисық, симметриялы кескінде, аймақ және экватор меридианының түзуіне қатысты, алайда олардың қисықтары соншалықты аз болады, ол батыс және шығыс карта шеңберінде тік сзыықпен көрсетілген.
Картаның оңтүстік шеңбері және солтүстікке сәйкес, қатарлармен, ірі масштабтағы картадағы тік сызықпен кескінделеді (l:2 000 — 1:50 ООО), ұсақ масштабтағы картада – қисық болады. Тікбұрышты координат бастауында әрбір аймақта экваторлы аймақ меридианының түуімен қиылысатын нүктеде болады (5.6. б-сурет).
Ресейде аймақты нөмірлеу қабылданған, ол 1:1 000 000 масштабты картаның колоналық нөмірленуіне айырқшаланады отыз бірлікке, яғни шеткі батыс аймақ меридианның түзулік ұзақтығымен L=21′ 4 нөмірде болады, нөмірдің шығысына қарай аймақ артады. Ж және L’ түзулік меридианның ұзақтығы градуста өзара мына теңдікпен байланысады Х,’ = 6N — 3,
Ресей аумағы солтүстік жартышарда болады, сондықтан кординаттар Х барлық нүктеде жағымды белгі. У координаттарда меридианның сол жақ түзуінде кері белгіде болады және оның жағымды құқығы (5.6, б -сурет). Кері координаттар қатынасынан шектелуі үшін және топографиялық картадағы тікбұрышты координаттарды пайдалануды жеңілдету үшін, барлық координаттарға 1′ тұрақты санды қосады 500 ООО м (5.6, б-сурет қараңыз). Аймақты көрсету үшін, координаттар қатысы болғаны, 1’белгісіне сол жақтан аймақ санын жазады. Мысалы, кординаттар жазылымы У= ЗО 786 543 м 30-шы аймақта түзулік меридианның оң жағына орналасқан. Координаттар жазылымы 786 ООО — 500 000 = 286 543 м көрсетеді, яғни ол 30-шы аймақта түзулік меридианның оң жағында орналасқан. Жазылым координаты 1’= 8 397 720 м 8-ші аймақта болады, оның нақты координаты 397 720 — 500 000 = 102 280 м тең болады, ол 8-ші аймақтың түузлік меридианының сол жағына орналасқан.
Гаусс — Крюгер жобасындағы изоколдарда доғал түр болады, созылмалы түзу меридианының жиегінде; бөлек парақ шамасындағы карта олар тік түрінде болады. Әрбір аймақтың максималды О’ және 3′ ендік белгісі кезінде болады, бұл нүктеде олар V=0,14 % қол жеткізеді.
200 км шамасындағы қашықтықта екеуі бойынша түзулік меридианнан және қатар жағынан онда нөлдік қажалу ұзындығымен изоколдар болады. Ары қарай соны алып тастай отырып түзулік меридианнан масштаб ұзындығы бірліктен жоғары болады және экваторлы аймақтың шеткі меридианының қиылысындағы максимумге қол жеткізеді.
Түзулік меридиан
а — жалпы түрі;
б — аймақ координатының жүйесі
Түзіулік меридиандар үшгарудсты аймақта алтыграудсты аймақтың түзулік меридианымен тең келетін болса, онда шеткі меридианмен бұл аймақ тең келеді.
Көптеген елдерде әмбебап көледенең-цилиндрлі Меркатор жобасының топографиялық картасын құру үшін (UTM) алтыграудсты аймақта қолданады. Бұл жоба өзінің қасиетінен және Гаусс-Крюгер жобасына қажалу бөлінуі бойынша жақын, бірақ түзулік мериданда әрбір аймақ, М=0,9996 масштабта болады, бірлікте болмайды. UTM жобасы қосарланған жобамен алынған: шардағы эллисоид, ал сосын шар — меркатордың жобасындағы жазықтықта болады.
Барынша толық суреттеудің жобасының тізімі келтірілген. Айта кететіні, тұтынушы жұмыс жасайтын және бастапқы карта жобасы арасындағы жобалар арасындағы айырмашылық маңызды. Ұсақмасштабты карта үшін картографиялық жобаның айырмашылығы маңызды. Картографиялық мәліметтердің трансформациясының процесі бір жобадан екіншісіне өтуде қайнар көздің параметр білімін талап етеді және өндірілген жобаны талап етеді, математикалық картографияның курсынан белгілі болғандай және анықтама баспалары және картографиялық жобалар теоряисын талап етеді.
Координат қиылысы математикалық картографияның кері таспырмасының шешімі ретінде ұсынылуы мүмкін, яғни тікбұрышты координаттарды географиялық күйде қайта қалыптастыру сияқты ұсынылады, ал соның ізінде — өндірілген жобаның теңдігін пайдалана отырып тік тапсырмалар немесе тікелей қайта есептеулер жобадан жобаға мәліметтің өтуінде, географиялық координаттың жүйесіне жанай келтіру.
Белгісіз міндетті тәуелділіктер кезінде, сәйкес клеетін геогарфиялық және шартты координаттарға сәйкес анықталатын тіреулі нүктенің желісі бойынша белгілі координаттармен болады. Бұл жағдайда аппроксимациялы функцияның үйлесімді таңдалу мәселесі туныдайды. Координатты негіздің болуы — трансформациялы қайта қалыптастырудың міндетті талаптары.
ГАЖ бағдарламалы құралы әртүрлі жобаларды қосатын, қайта қалыптастырудың әртүрлі блоктарын құрайды: коникалық Алберстің теңкөлемді, азимутты теңаралықты, коникалық теңаралықты, гномониялық, теңкөлемді азимутты Ламберт, коникалық теңбұрышты Ламберт, Меркатор, цилиндрлі Миллер, қисыө Меркатор (Hotine), ортографиялық, полярлы стереографиялық, жартылай коникалық, синусоидті, стереографиялық, көлденең Меркатор, әмбебап көлденең Меркатор (UTM). Гринтен.