Мақсаты: Топырақтың гранулометрикалық бөлшектік құрамын анықтау барысында оның топырақтың су, ауа, жылу режіміне және тағыда басқа маңызды қасиеттеріне тигізетін ықпалымен танысу.
1-тапсырма:
Тапсырмаға түсінік: Топырақтың гранулометрикалық бөлшектік құрамы деп топырақ түзетін жыныстар мен топырақтың құрылымдағы бөлшектердің ара қатынасын айтады.
Жұмыс реті:
1. Топырақтың бөлшектік құрамын ”құрғақ” әдісі бойынша анықтау. Топырақтың кішкене кесегін (бұшақтау) алақанда үгіп және теріге үйкеу қажет. Саз топырақтар ауыр үйкеледі де, жұқа біркелкі үгіндіге айналады. Саздау топырақта аздаған құм бөлшектерінің көптігі айқын байқалады. Құм топырақ түгелдей дерлік құм кесектерінен тұратындықтан, басы бірікпейді.
Топырақты бөлшектік құрамына қарай жіктеу (Н.А. Качинский бойынша.)
|
Топырақтар |
Физикалық саз бөлшектер 0,01 мм |
Физикалық құм бөлшектер 0,01 мм |
||
| Күлгін түр- лі топырақ түзу жолдары | Дала топыра-
ғын түзу жолы |
Күлгін түрлі топырақ түзу жолы | Дала топырағын түзу жолы | |
| Бос құм топырағы
Байланған құм топыр-ы Құмдақ топырақ Жеңіл саздау топырақ Орташа саздау топырақ Ауыр сазды топырақ Жеңіл саз топырақ Орташа саз топырақ Ауыр саз топырақ |
0-5 5-10 10-20 20-30 30-40 40-50 50-55 65-30 80 |
0-5 5-10 10-20 20-30 30-45 45-60 60-75 75-85 85 |
100-95 95-90 90-80 80-70 70-60 60-50 50-35 35-20 20 |
100-95 95-90 90-80 80-70 70-55 55-40 40-25 25-15 15 |
2. Топырақтың бөлшектік құрамын “ылғалдау” әдісімен анықтау /топырақты ширату әдісі/.
Топырақты қамырша илеген соң, оның қалыңдығы 3 мм болатындай сақина жасалады. Осы ширатылған сақинаның түрі топырақтың бөлшектік құрамының көрсеткіші болады:
— саз-ширатылған(есілген) топырақтан жарылмайтын бүтін сау сақина жасалады.
— ауыр саздау топырақ – топырақ жақсы ширатылады (есіледі); бірақ сақинаға иген кезде жарылады;
— орташа саздау топырақ – топырақ жеңіл ширатылады (есіледі); бірақ сақинаға иген кезде бөлшектеніп кетеді;
— жеңіл саздау топырақ – топырақ ширатылған (есілген) топырақ сақиналап ие бастаған сәтте сынып кетеді.
— құмдақ топырақ – ширату, есу үстінде бөлшектеніп кетеді.
— құм топырақ – ширатылмайды (есілмейді)
|
Механикалық құрамы |
Топырақ үлгілерінің анықтау кезіндегі пішіндері |
|
Топырақ ширатылмайды — құм |
::::::::::::::::.:::::::::::::::::::::::.:
::::::::.::::::::::::.:::::::::::::::::: :::::::::::::::.::::::::::::::::::::::.:: |
|
Топырақ еспесі шала-құмдақ топырақ. |
|
|
Топырақ еспесі бөлшектенген жеңіл саздау топырақ
|
|
|
Топырақ еспесі бүтін, сақина сынық — сынық орташа саздау топырақ
|
|
|
Топырақ еспесі бүтін, ал сақина жарықшақ – ауыр саздау топырақ
|
|
| Топырақ еспесі және сақина бүтін — саз
|
2-сурет. Топырақтың бөлшектік құрамын ”ылғалдау” әдісімен анықтау.
2-тапсырма: Топырақтың бөлшектік құрылымын М.Филатов әдісімен анықтау.
Қажетті құралдар мен заттар: 50 және 100 мл цилиндр, 5 және 30 түтік, CaCl2 -ін ерітіндісі, көзі 1 мм елеуіш пен топырақтың үлгілері, шыны таяқшалар, су.
Жұмыстың реті:
Топырақтағы саздың мөлшерін анықтау.
1. Көлемі 50 мл цилиндрға көлемі 5 мл (см) топырақ салынады.
2. Сол цилиндрге 30 мл су және 5 мл СаСl2-ін ерітіндісі құйылады.(органикалық бөлшектерді іріту(коагуляция)үшін);
3. Цилиндрдегі заттарды шыны таяқшамен араластыра отырып, оны 50 мл дең- гейіне дейін суға толтырады.
4. 30 мин. тұндыруға қойылады.
5. Тұнбадағы топырақтың 1 см3 есептелген, оның алғашқы көлеммен салыстырғандағы көлемі анықталады. Ол үшін цилиндрдегі сұйықтық өсімін 5-ке бөледі.
6. Топырақтағы судың проценттік мөлшері 2-кесте бойынша анықталады:
7. Жұмыстың қорытындысын төмендегі үлгі бойынша жұмыс дәптеріне жазыңдар.
2-кесте
Топырақтағы саздың мөлшерін анықтау.
|
Топырақтың көлемінің 1 см3 шаққандағы өсуі (көбеюі) |
саз |
Топырақтың көлемінің 1 см3 шаққандағы өсуі (көбеюі) |
саз |
Топырақтың көлемінің 1 см3 шаққандағы өсуі (көбеюі) |
саз |
|
4.00 3.75 3.50 3.25 3.00 |
90.70 85.08 79.36 73.67 67.01 |
2.75 2.50 2.25 2.00 |
62.86 56.67 51.01 45.35
|
1.75 1.50 1.25 1.00 0.75 |
39.63 34.00 29.34 22.67 17.00
|
Топырақтағы құмның мөлшерін анықтау.
- 100мл. цилиндрге сол топырақтың үлгісінен 10мл/см/ топырақ салынады;
- Сұйықты араластыра отырып судың деңгейін 100мл дейін жеткізеді;
- Сұйықты 1.5минут тұндыруға қояды;
- Лай суды төгіп, шөгіндіге қайтадан 100мл деңгейге жеткенге дейін су құйылады да қайтадан 1.5 минут тұндырылады. Осылайша шайынды су таза мөлдір болғанша қайталанады.
- Цилиндрде қалған топырақтың әрбір мл /мм/10/ құмға тең болады деп есептеледі.
- 3-ші кестеге сүйеніп топырақтың бөлшектік құрамын анықтаңдар.
3- кесте
Топырақтың бөлшектік құрамын анықтау
/құмның саздың әр бөлігіне қатынасы арқылы /
Құм бөлігі |
Топырақ түрлерінің атауы |
| 1-2 |
Саз |
| 3 | Ауыр саз балшық |
| 4 | Орташа саз балшық |
| 5-6 | Жеңіл саз балшық |
| 7-10 | Құмдақ топырақ |
| 10 және одан жоғары | Құм |
7. Жұмыстың қортындысын төмендегі үлгі бойынша жұмыс дәптеріне жазыңдар.
| Сазды анықтауға алынған топырақтың көлемі
|
30 мин. кейінгі цилиндрдегі топырақтың көлемі
|
Топырақтың көлемінің өсуі
|
Саз
|
Құмды анықтауға алынған топы- рақтың көлемі
|
Шайған соңғы топырақтың көлемі
|
Құм
|
Саз бен құмның арақатынасы
|
Топырақтың бөлшектік құрамы
|
|
|
|
|
|
|
|