ЖОСПАР
КІРІСПЕ……………2
I Бөлім. ВАЛЮТА БАҒАМЫ: НЕГІЗГІ ТҮСІНІКТЕР.
1.1 Валюта түрлері…………4
1.2Валюта бағамы және оның қалыптасуына әсер ететін факторлар…….7
II Бөлім. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ВАЛЮТАЛЫҚ ЖҮЙЕ
2.1 Валюта жүйесінің мәні және дамуы ……………….11
2.2 Валюталық жүйе типтері және оның элементтері ………….18
III Бөлім. ВАЛЮТАЛЫҚ БАҒАМНЫҢ ЭКОНОМИКАДАҒЫ РӨЛІ.
3.1Халықаралық экономикалық қатынастарға валюталық бағамның өзгерiсiнiң ықпалы……………23
3.2 Валюталық бағамның макроэкономикалық рөлі……………….26
IV Бөлім. ВАЛЮТАЛЫҚ БАҒАМ ӨЗГЕРІС ӘСЕРІН ЖЕТІЛДІРУДІҢ БАҒЫТТАРЫ.
4.1 Валюталық қатынастарды реттеу. Валюталық саясат…….29
4.2Қазақстан республикасындағы валюталық реттеудiң әдiстерi……34
ҚОРЫТЫНДЫ…………………..36
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ………….38
КІРІСПЕ
Шын мәніндегі тәуелсіз елдің болашағы — оның экономикалық, әлеуметтік тәуелсіздігі мен қауіпсіздігіне де тікелей байланысты екендігі ақиқат. Сол үшін де Қазақстанның ұлттық валютасы теңгесін айналымға енгізу – ел Үкіметіне де, Ұлттық банкке де тәуелсіз экономикалық, қаржылық-кредиттік саясат жүргізуге мол мүмкіндік берді. 1992 жылдан бастап Елбасы теңгені дайындау және айналымға енгізу мәселесін алға қойған болатын. Теңге алғаш айналымға түскен жылы Ұлттық Банк әуелде 1 теңгені сол кездегі мың рубльге бағалаған болатын. Дегенмен де еліміздің саяси, әлеуметтік мәселелері және мемлекетаралық қатынастар ескеріле келіп бір теңге бес жүз сомға бекітілді. Кейіннен теңгенің бағамы елімізбен сауда жасайтын үлкен мемлекеттердің немесе АҚШ долларының валюталық себетіне сәйкес шығару керек болды. Екшелеп келіп, теңгені доллардың бағамына теңеп, бұл бірінші айналымға кірген күні бір доллар 4,75 теңге болып бекітілген. Тоқтала кететін мәселе, осы кезеңде үлкен құнсыздану тек қана Қазақстанда емес, сол кездегі ресейлік рубль ақша ықпал ететін барлық аймақтарда жүріп жатқан болатын. Атап айтар болсақ, құнсыздану елімізде 1992 жылы 3200 пайыз болса, теңгенің айналымға кірген 1993 жылы 2 700 пайыздай көрсеткішке жеткен. Бұл кезеңді мамандар кәдімгідей құнсызданудың ырықсызданған кезеңімен салыстырады. Осыншама құлдырауға теңгенің қарсы тұруы қамтылуы тиіс еді. Бірақ, бұған сол кездердің өзінде Қазақстанның Алтын валюталық қоры аздық етті. Уақыттың тапшылығы, қордың әлсіздігі әсер еткендіктен де, көпшілік жағдайда ұлттық валютаның бағамы экономиканың жағдайына да тікелей байланысты болып табылды. Теңгенің ең құлдыраған заманы 1994-96 жылдары болды.
Әуелгіде ұлттық валютаға беделді бабаларымыздың тұлғасын беру қазақтың кім болғандығын айғақтап тұратын ерекшелік ретінде жасалған шара секілді көрінуші еді. Ал Ұлттық банктің соңғы шешімінен тек батысқа еліктеушілікті байқауға болатын тәрізді. «Жалпы отарланған ұлттардың үлкен бір арманы – Тәуелсіздік алып, өзінің ұлттық валютасы болып, өзі дербес ел ретінде сол ұлттық валютасымен ішкі де, сыртқы да қатынастарды дамыту. Қазақ халқы да теңгесінен айрылған бір кездері теңгені қайта жаңартуды армандап, оған 1993 жылдың қарашасында қол жеткізілді.
Ұзақ мерзімді перспиктивадан мемлекеттің валюталық реттеуге тікелей араласуы тиімділікке қол жеткізбейді. Ұлттық валютаның бағамын жиі-жиі әрі ұзақ уақыт бойы тежеп отыру импортқа бағытталған жеке салаларға кері әсерін тигізуі мүмкін. Қазақстанға 2003 — 2015 жылдарға арналған индустриялдық-инновациялық даму стратегиясын жүзеге асыру барысында басқа дамыған елдерден жаңа жоғары технологияларды, машиналар мен жабдықтарды, сондай-ақ жоғары технологиялық жетілдірудің маңызы зор.
Валюта жүйелер маңызды элементі валюта бағамы болып табылады, Мэо дамыту өйткенi әртүрлi елдердiң валюталарының құн байланысының өлшемi талап етедi. Валюта бағамы үшiн қажеттi:
• тауарлармен, қызметпен сауданың жанында валюталардың ауыс-түйiсi, капиталдар және қарыздардың қозғалысында. Экспортшы құтқарысылған шетелдiк валютаны ұлттыққа айырбастайды, өйткенi басқа елдердiң валютасы осы мемлекеттiк аумақтағы заңды сатып алушы және төлеу құралы ретiнде айнала алмайды. Импорт шетелде сатып алған тауарлардың төлеуi үшiн ұлттық валютаны шетелдiкке айырбастайды. Қарыздар сыртқы заемдер бойынша берешектi өтеу және пайыз төлеу үшiн шетелдiк валютаны ұлттыққа алады;
• әлемдiк бағалар және ұлттық немесе шетелдiк валюта бейнеленген әртүрлi ел құндық көрсеткiш ұлттық рыноктердi салыстырулар;
• фирмалар және банктердiң шетелдiк валютасындағы есептердiң периодты қайта бағалауы. Валюталық курстiң мәнi бұл құн дәрежесi. Ақша баға валюта бағамы
Валюта бағамының деңгейі сыртқы саудаға, ұлттық өнімдердің әлемдік нарықтағы бәсекелестігіне, капиталдың қозғалысына, ақша айналымының қалпына және елдің бүкіл экономикасына айрықша әсер етеді. Ұлттық валютаның бағамын төмендету тауарларды экспорттауға жағдай туғызады, яғни төлем балансының белсенділігін арттырады. Қазақстан соңғы 5 — 6 жылда экспортқа дем беру мен төлем балансының белсенділігін қуаттау үшін теңге бағамын төмендету саясатын ұстап отыр. Ұлттық банк осы мақсатпен үнемі валюта интервенциясын (шетел валютасын сатып алу — сату) жүргізіп, айналымға теңгені көбірек жіберудің арқасында теңге бағамын төмендетуде. Алайда, 2003-2005 жылдары доллардың өзінің бағамының төмендеуінен елімізге көптеп келіп түсуде, осы себепті теңгенің бағамы өсіп келеді.
Қазақтың ұлттық валютасы көршілес елдердің ішінде үлкен құнды ақшаға айналып отыр. Сондықтан да Орталық Азия елдері арасында қос тілді болып, әріп қатесі кеткені болмаса, теңгенің беделі өте жоғары, бүгінгі тұғыры бір қалыпты. Бір сөзбен айтқанда, ұлттық валюта — ел экономикасының жағдайын көрсететін, айырбас құралы ғана емес, ұлттың айнасы болуы тиіс.