Тәрбие мәселелерін зерттеуде, сонымен бірге тәрбие жұмысы үдерісінде моральдық-этикалық сипаттарған қалыптарға, ережелерге жататын балалар білімін бағалау жиі қажеттілік тудырады. Бұл міндет бала бойында жекеленген қатынастардың, әлеуметтік қажеттілік пен дағдының қалыптасу жағдайын, моральдық талаптарды білумен байланысты. Алға қойылған міндеттерге сәйкес формасында өткізілетін қарым-қатынас немесе моральдық білім тестілері қолданылады. Оқушылардың құндылық бағдарын анықтау үшін жобалы тестілер қолданылады. Тәрбие мәселелерін зерттеуде жиірек тұлғалық тестілер пайдаланылады.
Социограмма — бұл респонденттер қатынасының бір-біріне социометриялық талаптарға жауабының графикалық құрылымы.
Социометрияны дайындау және өткізу кезендері
- Оқушыларға парақтар таратылады, өз парақтарын белгілеу және алынған ақпараттың құпиялығына кепілдік береді.
- Оқушылар жауаптары шын жүректен шығулары тиіс. Алынған нәтижелер тек қана жұмысты жақсартуға қолданылады және басқа ешкім, мұғалімдерді қоса, онымен таныс болмайды.
- Өткізу нұсқаулары мынадай компоненттерге ие: жұмыс мақсаты, оны өткізу шарттары, тапсырманы орындау туралы нұсқаунамалар, автордың қол қою қажеттілігі және т.б.
- Әлеуметтік үдеріс негізінен 10-15 минут уақыт алады. Мысалы, «жетекші» және «алшақтанған» оқушыларды анықтау мақсатында оқушыларға ұсынылған парақта «мына балалардың қайсысын:
а)сынып старостасына сайлаушы едіңіз;
б)кезектегі староста, егер алғашқысы кейбір жайттарға орай міндеттерін орындамаса, қолды сайлар едіңіз»деген сияқты сұрақтар болуы мүмкін.
- Зерттеуші оқушылар толтырған парақтарды жатады да, әлеуметтік өлшем матрицасын дайындайды. Торлардағы әр фамилия (тегі) қарсы таңдап алынған оқушы нөміріне сәйкес, таңдауды көрсететін 1; 2; 3 сандары қойылады.
- Матрица негізінде социометрия құрастырылады, бұл топтың өзара қатынастарды көрнекті және терең айқындау мүмкіндігін туғызады.
3. Ұжым ерекшеліктеріне тән топтағы қатынастарды дамыту деңгейін кемелді түрде бағалауға арналған белгіленген ұғымдар тізімі берілген әдістеме негізін құрайды.
Топ мүшелері зерттеу үдерісінде қолданатын бланктерде солдан оңға қарай тік қатарда әдіс пайымдауының жұмыс ретіндегі сандарымен көрсетілген. Зерттелетін Тесттердің орындалуын алдымен өзіңе тексеріп көру қажет.
- Тестке берілген нұсқауды түсіндіру.
- Зерттеушілер бір-біріне тәуелсіз түрде, жеке-жеке жұмыс істеулері керек.
- Әр тестке негізделген және тексерілген Іөңдеу жұмыстары мен нәтижелері түсіндірмелері болуы көрсетіледі.