Шымкент қаласының рекреациялық объектілерінің даму тарихы

Ұсынылған жұмсытың бірінші тарауында рекреациялық ресурстар және объектілер, территориялар туралы жалпы түсінік берліді. Осы түсініктемелерді есепке ала отырып Шымкент қаласы және оның маңындағы рекреациялық ресурстарының, яғни антропгендік рекреациялық ресурстардың даму тарихы мәселесін ашып көрсетуін жөн көрдік. Рекрациялық объектілердің даму тарихы қаланың тарихымен тығыз байланыста.

ШымкентҚазақстанның оңтүстігіндегі ежелгі қалалардың бірі. Шымкент қаласы 1932 жылдан бастап Оңтүстік Қазақстан облысының орталығы болып келеді. Қазіргі таңда қаланың жер көлемі 300 км² шамасында, бірақ түрғындар саны тез өсуіне байланысты оның жер көлемі тез өсуде. Түрғындар саны 2004 жылы 513,4 мың адам болды.

Шымкент (түрікше «шым» — алқап, қойнау, және иранша «кент» — елді мекен) – «Жасыл қала» деген маңынана білдіреді. ХІІ ғасырда Еуропадан Ресей, Сібір, Орта Азия, Жетісу мен Қытайға баратын маңызды сауда-керуен (Ұлы Жібек жолы) жолдарының тоғысында қыстақ болып қаланған.

Шымкент туралы алғашқы жазба деректер Ақсақ Темірдің 1365 — 1366 жылдары әскери жорықтары туралы жазылған парсы тарихшысы Шараф әд-Дин Әли Йоздидің (1415) «Зафар наме» («Жеңістер кітабы») кітабында жазылған. Шымкент Қоқан хандығының, моңғолдар мен жоңғарлардың шапқыншылығына жиі ұшырап отырды.

1864 жылы Шымкент қаласы патшалы Ресей қарамағына өтті. Қала 1914 – 1921 жылдары «Черняев» (1914 ж. Ресейге қосылуының 50 жылдығына орыс генералы Черняевтің есімі берілді) аталды. ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басында Шымкентте сантонин (қазіргі «Химфарм»), шағын мақта тазалау, сыра қайнату кәсіпорындары болды. Шымкент қаласының экономикасы тез қаркынмен өсіп, ірі өнеркәсіп орталығына айналуына Түркістан — Сібір темір жол магистралі, Қаратауда шоғырланған қорғасынмырыш (полиметалл) кендерінің игерілуі, облыстағы мақта егісінің ұлғаюы әсер етті.

Шымкент қаласында жүзге жуық үлт өкілдері түрады. Халықтың негізгі бөлігін қазақтар (54,5%), орыстар (21,6%), өзбектер (14,5%), татарлар (2,3%), әзербайжандар (1,9%), украиндар (1,3%), кәрістер (1,3%) күрайды; 19 үлттық-мәдени орталықтар бар.

Шымкент қаласында түсті металлургия, машина жасау, химия, мүнай өңдеу және жеңіл тамақ өнеркәсіптері жақсы дамыған кездері болды. Қазіргі таңда көптеген ірі өнеркәсіптер қысқартылып жойылды. Бірақ кейбір ірі өнеркәсіп орындары жақсы дамыған, мүнайхимия өнеркәсібінің ірі көсіпорындары: «ПетроКазахстан Ойл Продакшн» АҚ (бүрынғы ШНОС) мүнай өнімдерін өңдейді. «ИнтерКомШина» АҚ жеңіл, жүк, ауыл шаруашылық машиналары үшін пневматикалық шиналардың импорт алмастырушы үлгілерін шығарады. «Химфарм» АҚ жаңа технологиялармен жабдықталған; 160 түрлі дәрідәрмек шығарады. «Южполиметалл» АҚ — қымбат реагенттер мен реактивтерді өңдеу технологиясын меңгерген, нәтижесінде металл, мырыш өндіру іске қосылды.

Қүрылыс материалдарын «Шымкентцемент» АҚ («портланд» маркалы цемент) және т.б. үсақ көсіпорындар шығарады. «Шымкент май» АҚ өсімдік майын, тропиктік стеарин (пальма майы), кір сабын шығарады. «Шымкент сыра» АҚ шетел шикізаты негізінде жоғары сортты сыра ашытады. «Визит» АҚ салқын сусындар, «Шымкент макарон фабрикасы» АҚ әр түрлі ұн, макарон өнімдерін береді. «Теріден аяқ киім тігу зауыты» ЖШС — ірі қараның терісін өңдеуімен айналысатын жаңадан дамып келе жатқан кәсіпорын.

Шымкен қаласының өнеркәсіп орындары дамуына байланысты түрғындары саны өсті. Қала түрғындары әр түрлі әлеуметтік инфрақұрылым қажет, ең маңызды оқу орындары, медициналық мекемелер және диплом жұмысының тақырыбына байланысты демалу т.с.с. мекемелер мен орталықтар. Қалада жалпы білім беретін 77 мектеп бар: 65 орта, 7 орталау, 5 бастауыш; 5 кәсіптік техникалық мектеп, 9 жеке меншік мектеп, 48 мектепке дейінгі мекеме, сурет мектебі, жас техниктер станциясы, оқушылар үйі, 2 оқу өндірістік комбинаты бар. Шымкентте 3 мемлекеттік (М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті, Оңттүстік Қазақстан мемлекеттік медициналық академиясы, Қазақ-Түрік халықаралық университетінің Шымкент институты), 8 мемлекеттік емес жоғары оқу орындары, 6 кәсіби орта білім беру оқу орны — колледждер (экономика, қүқық, медициналық, политехникалық, көркем өнер музыкалық және аграрлық-техникалық) білім береді. Денсаулық сақтау мекемелерінен 10 емхана, 7 отбасылық-дәрігерлік амбулатория, 2 әйелдер босанатын үй, диспансер, жедел дәрігерлік жәрдем көрсету станциясы, диагностикалық орталықтар. Мәдени жөне спорт мекемелерінен Ж.Шанин атындағы драма театры, Ш.Қалдаяқов атындағы облыстық филармония, 3 мәдениет үйі,  С.Сейфуллин атындағы Халықтар достығы үйі, 3 кинотеатр, 28 кітапхана.

Демалыс орындары хайуанаттар саябағы, ипподром, дендросаябағы, аквасаябағы, техносаябағы, «Кен Баба» этнографиялық саябағы, балалар темір жолы жүмыс істейді. Қалада 100 спорт залы (мектептік спорттық залдармен), 7 стадион, 5 жүзу бассейні, 3 спорт кешені, 4 балалар мен жасөспірімдер спорт мектептері бар.

Шымкент қаласында ескі архитектуралық ескеркіштерден XVI – XIX ғасырлардың Керуен сарайы сақталған, ғимарат бірнеше қабаттан тұрады, қаланың ескі орталығында орналасқан. Рекреациялық көз қарасынан, осы керуен сарайынан басқа, Шымкент қаласында ескі архитектуралық ғимараттар жоқ, бірақ кеңес кезеңінде құрылған кеңес архитектурасын көрсететін бірнеше ғимараттар құрылған.

Шымкент қаласына жақын орналасқан, Сайрам кентінің ескерткіштері бар, олар басым рекреациялық бағытта діни маңыздылығына ие болып табылады. Сайрам кенттіне орналасқан ескерткіштер жалпы Оңтүстік Қазақстан облысына, негізінде Түркістан қаласында орналасқан Қожа Ахмет Ясауидің кесенесіне зиярат жасау маршруттында орналасқан рекреациялық объектілерге жатады. Бұл рекреациялық объектілер республикалық және халықаралық деңгейде, сондықтан бұл объектілерді жеке қарастыру диплом жұмысының мақсатына өойылмаған.

Шымкент қаласы маңында рекреациялық мақсатта ең маңызды территориялар Бадам, Машат, Ақсу өзендері аңғарларында орналасқан табиғат кешендері. Сонымен қатар Шымкент қаласынан оңтүстік-шығыста және шығыста орналасқан Қаржантау жотасының солтүстік-батыс беткейлері, Түлкібас ауданы территориясында орналасқан Қаратаудың оңтүстік-батыс бөлігінің Боралдай тағы басқа үлкен емес жоталар беткейлерінің табиғат кешендері рекреациялық мақсатта өте маңызды болып табылады.

Кеңес кезеңінде жерде әр түрлі кәсіпорындардың түрлі демалу мекемелері болған. Шымкент және Оңтүстік Қазақстан облысының мектеп оқышулары демалу үшін 1960 – 1970 жылдары Машат өзені шатқалында көптеген пионер лагерлері құрылды. Сонымен қатар Манекент кентінде арнайы емделу санаторий құрылған.

Жалпы ХХ ғасырдың 70 – 80 –ші жылдары Шымкент қаласында және жақын орналасқан маңында көптеген рекреациялық объектілер құрылған. Қала маңындағы рекреациялық объектілер қала түрғындарын рекреациялық сұраныс толық қамтамасызданыдарған жоқ. Ол кездегі экономикалық жағдайдың қазіргі деңгейімен арасында айырмашылығы аса маңызды болып келеді. Бүгінгі таңда кеңес кезеңімен салыстырғанда көлік мәселесі толық шешілген, қала маңындағы қызмет көрсету салаларының сапасы өте жоғары, сондықтан рекреациялық объектілерге рекреациялық қысым көбейді.

2 Шымкент қаласының және қала маңындағы рекреациялық ресурстары қалыптасуындағы экономикалық-географиялық факторлардың маңызы.

Оңтүстік Қазақстан облысының экономикалық-географиялық жағдайында ең маңызды облыс орталығының көлік магистральдардың қиылысқан жерінде, тау мен жазықтық, шөлейт және тау алды дала зоналар шекарасында орналасқандығы рекреациялық ресурстардың дамуына маңызды ықпалы бар.

Шымкент қаласы ежелгі Ұлы Жібек жолы бойында орналасқан, қаланың ғысырлар тарихы бар. Қазіргі таңда қаланың үстінен Орта Азияны Орталық және Солтүстік Қазақстан арқылы Батыс Сібірмен, Шығыс Қазақстан арқылы Алтай және Кузбасспен байланыстыратын темір жол магистралі өтеді. Шымкент қаласымен Алматы – Термез стратегиялық автомобиль магистралі өтеді. Бұл автомобиль трассасы бойынша Қытайдан Орта Азия, Орта және Таяу Шығыс елдерімен, Түркиямен, Оңтүстік Еуропа елдері арқылы Батыс Еуропа елдерімен транспорттық артериялар өтеді. Шымкент арқылы Ташкент – Самара деген, Орта Азия елдерін Батыс Қазақстан арқылы Ресей Федерациясының орталық аудандарымен байланыстратын авто магистралі өтеді. Демек, Шымкент қаласының маңызды көлік артериялары қиылысқан жерінде орналасқандығы қаланың жан-жақты дамуына алып келеді, яғни рекреациялық ресурстардың дамуына үлкен мүмкіндіктер бар.

Шымкент қаласы және қала маңындағы рекреациялық ресурстарды дамыту, рекреациялық объектілердің және территориялардың дамуына жалпы табиғат реурстардың аса маңызды ықпалы бар.

Рекреациялық объектілер мен территориялар үшін климаттық ресурстар маңызды болады. Шымкент қаласы және оның маңындағы территорияда климаттың рекреациялық көз қарасынан жағымды жағдайы, жазғы маусымда жоғары температуралар және жауын-шашынның аз болуы байқалады, яғни демалу үшін өте ыңғайлы жағдайлар.

Жақсы агроклиматтық жағдай қала маңы ауыл шаруашылығын дамытуға жоғары мүмкіндік береді. Нәтижеде қала және қала маңындағы рекреациялық объектілер мен территориялар ерте пісетін көкөніс пен жемістермен жақсы қамтамасызданған.

Таулы аудандарда орналасқан рекреациялық объектілер үшін таудағы мал шаруашылықтың өнімдерін тікелей жеткізуге болады, жергілікті фермелер рекреациялық объектілерді жылқы шаруашылығының сүт өнімдерімен қамтамасыздандырады.

Шымкент қаласы және оның маңындағы рекреациялық территориялар мен объектілер арасында салыстырмалы деңгейде жақсы автомобиль жолдары құрылған. Бұл мәселе қала маңындағы рекреациялық территориялар мен объектілерге тиеслі. Шымкент қаласы және оның маңындағы елді мекендер арасында қоғамдық көлік жақсы дамыған, мысалы, Тоғыз өзенінде орналасқан су қоймаға, жазғы маусымда Шымкент пен Ленгір қалалары арасындағы маршруттық микроавтобустар тасмалдайды.

Рекреациялық территориялар мен объектілер үшін және бір маңызды экономикалық-географиялық фактор – еңбек ресурстары, осы мәселе аса маңызды болып табылады. Жалпы демалу индустриясы осы салада жұмыс істейтін еңбеке ресурстарына жоғары талап қойылады. Рекреанттардың немесе демалушылардың көңілінен шығу үшін оның психологиясын, демалушының мінезіне қарай отырып оның талаптарын дүрыс түсініп, уақтында орындау қажет. Сондықтан туризм саласындағы, немесе рекреациялық территорияларда рекреациялық объектілерде басым шағын және орта бизнес субъектілері жұмыс атқарады.

Шымкент қаласы және оның маңындағы рекреациялық территорияларды дамытуда қаланың Республика деңгейіндегі шаруашылық маңызы өте зор. Шымкент қазіргі таңда маңыздылығ бойынша Республикада үшінші қала деңгейіне жетті. Қаланың шаруашылығы қаржы дағдарысқа дейін көптеген өнеркәсіп өнеімдері жасалынып шағатын болған. Жоғарыда көрсетілген жұздеген компаниялар неше түрлі өнім шығарып қала халқына белгілі деңгейде қаржы жағдайын көтерді. Оның салдарынан қала түрғындарында табыстарын рекреациялық мақсаттарда пайдалануға мүмкіндік берді. Қала түрғындарының табысы салыстырмалы жоғары болғандықтан, қызмет көрсету саласының дамуына алып келді. Сонымен қатар, рекреациялық ресурстарға күшті сұраныс пайда болды.

Базар қатынастағы экономикаға кез келген сұранысты тез арада  қамтамасыздандыру тән болып келеді. Сондықтан, аймақтың немесе ауданның шаруашылығының дамуы, оның экономикасының деңгейі көтерілуі әр қашанда рекреациялық ресурстарға сұранысқа алып келеді.

ІІІ.3 Шымкент қаласындағы және қала маңындағы рекреациялық

объектілер мен территориялар.

Шымкент қаласының рекреациялық объектілер және территориялар.

 1. Шымкент қаласының сауда мақсатындағы рекреациялық объектілері. Шымкент қаласының рекреациялық территоряларына қаланың өз территориясын жатқызуға болады. Қала өзінің маңыздылығымен ауыл түрғындары үшін демалу орны болып келеді. Жоғарыда көрсетілгендей, адам рекреант ретінде есептеу үшін ол түрақты мекен жайынан белгілі бір қашықтыққа немесе өмір сүру түірн өзгерту қажет, яғни қалаға түрлі мақсаттарымен келген ауылдық елді мекендер түрғындары, бір тараптан өз ісін бітіріп сонымен қатар қаланың рекреациялық объектілерін пайдалануда рекреанттарға айналады. Мұндай рекреантар үшін қаланың барлық аудандары рекреациялық объектілер болып табылады. Мысалы, облыстың шөлді зонасында орналасқан аудандардан келген рекреанттар үшін жасыл қаланың өзіның түрғысы белгілі бір деңгейде рекреациялық объект болып табылады. Қаланың қазіргі заманға сай әлеуметтік-экономикалық инфрақұрылымның объектілері рекреанттардың бірнеше түрлі сұраныстарын қамтамасыздандырады. Мысалы Шымкент қаласында көптеген сауда орталықтары бар, мысалы кейінгі жылдары ашылған «Мегацентр», «Hyperhouse», «Планета электроники», әр түрлі киім салондары, сонымен қатар Оңтүстік Қазақтан аймағының батысындағы ең ірі базарлары, «Бекжан», «Самал» тағы басқа әмбебап базарлары. Шымкент қаласында аймақтың батыс бөлігіндегі ең ірі автокөлік базары орналасқан. Осы сауда орталықтары тікелей мақсатынан басқа және қосымша демалу орталықтары болып табылады, олардың ішінде түрлі мейрамханалар, кафеделер, тағы сол сияқты қызмет көрсету инфрақұрылымының объектілері.

Қазақ халқы өзінің дәстүрі бойынша қонақжайылы халық, салтанатты мерей тойлары жиі болады. Шымкент қаласында облыс түрғындарының шамамен 1/3 тұрады, ауылды елді мекендермен тікелей түыстық қатынастар бар. Демек, Шымкент қаласында жергілікті рекреанттар саны жылына жұздеген мыңға жетеді. Яғни осындай көп санды рекреанттар үшін қалада белігілі бір деңгейде қалада демалу объектілер жеткілікті болу қажет.

Бұл бағытта Шымкент қаласында барлық инфрақұрылым саны бойынша жеткілікті десек болады, дегенмен олардың сапасы жоғары емес. Мысалы, қаладағы автокөліктерді пайдалану, кейбір ірі объектілердің автовокзалдардың, көшелердегі жолдардың сапасы өте төмен. Шымкент қаласының рекреациялық құдылығын көтеру үшін маңызды инвестициялар қажет.

Шымкент қаласының сауда инфрақұралымы салыстырмалы тиімді түрде орналасқан. Қаланың сауда инфрақұрылымын тиімді орналастыру үшін қала әкімдігі алдын ала жан-жақты зерттелген генеральдық план үсынды. План бірнеше сараптаудан өткізіліп соңғы жылдары жұзеге асыруда. Бұл жоспарға қала түрғындары және бірнеше кәсіпкерлерден қарсылық болды, дегенмен жаңа жоспар қазіргі талаптарға сай екенін уақыт көрсетті.

Қала әкімшілігінің архитектура бөлімінде жасалыңған жоспары бойынша, сауда орталықтар қаланың негізгі негізгі транспорттық артериялары бойында орналасқаны тиімді екені көрсетілген. Қаланың ірі сауда орталықтары қаладан шығатын трассалары бойында орланласқан. Қаладан солтүстік-батыс, Қызылорда облысы бағыттында «Бекжан» базары, оңтүстік Ташкент қаласы  бағыттында Сауле базары орналасқан. Одан басқа қаланың солтүстік бөлігінде Тұрар Рысқұлов даңғылында «Самал» автовокзал мен «Самал» базары кешенді түрде орналасқан.

Шымкент қаласының ең ірі базарлар қаланың шет жерлерінде орналасқан. «Бекжан» әмбебап базары Шымкент қаласын айналма жолдың, Ташкент – Самара автомобиль трассасының бойында, қаланың солтүстік-батыс шетінде орналасқан. Базардың орналасқан жері сырттан келетін рекреанттарға өте ыңғайлы, қаланың ішіндегі автокөлік «пробкалардан» еркін жүруге мүмкіндік бар. «Бекжан» базары сауда мақсатында келген азаматтары үшін, тікелей сауда іс-әрекетенінен бос кезінде, демалу үшін әр түрлі жағдайдарды ұйымдастырған, мысалы, автовокзал, қала бойынша ең ірі автотүрақ, қаланың барлық бағыттарында жүретін қоғамдық көлік (автобустар, маршруттық такси, такси түрақтары), қонақ үй тағы басқа объектілер құрылған.

«Бекжан» базарының архитектурасы қазіргі заманға сай құрылған, жер көлемін тиімді пайдалану мақсатында базар екі қабаттан тұрады. базардың басты ерекшеліктердің бірі орналасқан сауда орындары бұйымдардың типтеріне қарай орын-орынымен орналасқан. Базар жоғары жағанын жабылған, түрлі метеорологиялық құбылыстардың әсері жоқтың қасы. Келешекте базар автотұрақпен және автовокзалмен жабық өтуімен қаматамсызданады, яғни жағымсыз құбылыстардың (шаң, жаңбыр, автокөліктің әсері т.с.с) әсері болмайды.

Шымкент қаласының маңыздылығы бойынша екінші ірі сауда орталығы «Самал» базары. Базар 2006 жылы ашылды. Базардың орналасқан жері қала түрғындарына және сырттан келетін адамдарға өте ыңғайлы. Базар қаланың ең маңызды транспорттық артериясының бірі Түрар Рысқұлов көшесінде орналасқан. Базар келетін жол инфрақұрылымы автокөлік үшін тиімді, көше жолы екі бағытты және төрт белдеулілік болады. Яғни жанындағы транспорт артериясы жоғарғы талаптарға сай құрылған. «Самал» базарыдың маңызды жері оның жанында автовокзалдың орналасуы, бұл жерден облыстың барлық бағыттарына қарай пассажир көлігі жүреді. Базар мен автовокзалдың орналасқан жері қала түрғындарына және сырттан келген азаматтарға өте қолайлы. Автовокзал және базар инфрақұрылымның барлық объектілерімен қамтамасызданған.

Жалпы Шымкент қаласында және бірнеше ірі базарлар, ондаған ұсақ базарлар бар. Сонымен қатар, соңғы жылдары қалада көптеген гипермаркет пен супермаркеттер ашылған, олардың мақсаттары әр түрлі болып табылады. Мұндай ірі сауда орталықтарында тікелей тауар сатуымен қатар басқа ойын-сауықтыру шараларын үсынады, осыңан лайықты олардың демалу объектілері бар. Мысалы, «Мегацентр» ірі сауда орталығында кинотеатр, роликті коньки тебетін алаң, кафелер т.с.с. объектілер бар.

Шымкент қаласы Оңтүстік Қазақстан аймағы батыс бөлігінің орталығы есебінде қарастыруға болады, жоғарыда көрсетілгендей мұнда өнеркәсіп орындары, әлеуметтік-экономикалық объектілер жақсы дамыған. Жалпы қаланың территориясын сауда мақсатындағы рекреациялық территория есебінде қарастыруға болады.

2. Шымкент қаласының мәдени-тарихи рекреациялық объектілері. Рекреациялық ресурстар кешенінде мәдени-тарихи ресустар ерекше орын алады. Олар мәдени-тану рекреациялық іс-шараларын жүргізудің алғы шарттары болып табылады.

Мәдени-тарихи объектілер материалдық және рухани болып бөлінеді. Қоғамның әр бір тарихи кезеңінде дамуының өндіріс құралдарын және басқа да материалдық байлықтарды қамтитын жиынтықты материалдық мәдени-тарихи объектілер деп аталды. Қоғамның білімде, ғылымда, өнерде, мемлекеттік және қоғамдық өмірді ұйымдастыруда, еңбектегі және түрмыстағы жетістіктер жиынтығын рухани байлықтар деп аталады.

       Мәдени-тарихи объектілер арасында тарихтың және өнердің ескерткіштері жетекші роль атқарады. Олар жоғары деңгейдегі сүйкімділігімен сиптталады, оның негізінде танулық-мәдени рекреацияның тұтынушылығын қанағаттандырудың басты құралы болып келеді. Ескерткіштердің негізгі белгілері негізінде 5 негізгі түрге бөледі: тарихи, археологиялық, архитектуралық, өнердің, құжатты ескерткіштер.

Шымкент қаласының тарихи ескерткіштері. Тарихи оқиғалармен, қоғамның, ғылымның және техниканың дамуымен, мәдениет және тұрмыспен, көрнекті мемлекеттік қайраткерлерінің өмірімен, халық батырларымен, ғылым, әдебиет және өнер қайртакерлерімен байланысты ғимараттарды тарихи ескеркіштер деп атаймыз. Шымкент қаласында мұндай ескерткіштер көп болмағанымен облыстың тарихын ашып көрсететін бірталай ескерткіштер бар, мысалы өлкетанулы мұражайдың жанындағы облыс территориясына келген бірінші трактор, Ұлы Отан соғысы кезінде Шымкент қаласында орналасқан оқу авиаполкіне арналған, Ордабасы алаңындағы ескерткіш-самолет, қаланың орталығында, Кен-баба саябағының солтүстік шетінде орналасқан ХVI – ХІХ ғасырлар бойы әрекетте болған және қазіргі таңда жақсы сақталған Керуен сарайы бар т.б.

Шымкенттің археологиялық ескерткіштері қаланың ескі орталығында орналасқан. Мұнда бірнеше археологиялық қабаттардан тұратын төбе орналасқан. Археологтардың пікірі бойынша Шымкент қаласы шамамен VI – ХІІ ғасырлар аралығынла пайда болды. Дегенмен, Шымкент қаласының төбешілігінде қазба жұмыстарын жүргізу барысында қаланың жасын  дәлелдейтін артефакттар табылмады. Қазіргі таңда ол төбенің шығыс бөлігінде  бірнеше құрылыстар құрылып саябақ объектіне айналуда. Бұл терретория қаданың оңтүстік-шығысында, Қошқарата өзенінің жаға бойында орналасқан.

Қала әкімшілігінің жоспары бойынша мұнда қала түрғындары демалатын рекреациялық объектке айналу керек еді, бірақ әр түрлі себептермен ол мәселе орындалған жоқ. Қазіргі таңда ол учаске қала әкімдігінің есебінде, бастапқы кезде көгалданыдыру жұмыстары жақсы жұріп отырды, соңғы жылдары саябаққа қатынасы өзгерді.

Саябақтың территориясы салыстырмалы үлкен, жалпы жер көлемі 9 гектар шамасында, басты қақпасы шығыста орналасқан, кірер жерінде Қабанбай батырға ескеркіш орнатылған. Саябақтың, солтүстік-шығыс және шығыс шеттері, бекініс қабырғасы түрінде құрылған. Ол қабырға Ордабасы алаңына шығып әскери самолет ескерткішіне тіреледі, соның шетінде төбеге қарай арнайы саты орналасқан. Солтүстік тарапынан саябақ шектелмеген, тікелей саябақтың территориясына жеке адамдырдың үйлері орналасқан.

Төбенің батыс бөлігі ежелгі археологиялық қабаттардан тұратын зерттеу объекті болып табылады. Қазіргі таңда археологиялық зерттеу жұмыстары тоқтатылған (консервациялаңған). Төбенің ең биік жерінінен солтүстік бағытқа қарай қаланың біраз территориясы алақанда орналасқандай болып көрінеді.

Шымкент қаласының архитектуралық ескерткіштері. Шымкент қаласында ежелгі кезден қалған архитектуралық ескерткіштер жоқ, жоғарыда көрсетілген кеш Орта ғасырлар кезеңінде салыңған Керуен сарайы бар. Сыртқы көрінісі бойынша ғимарат ХІХ ғасырдағы орыс саудегерлер құрылыста қолданған архитектурасына ұқсас. Керуен сарай қазіргі Кен-баба деп аталатын этнографиялық саябақтың солтүстік-шығыс бетінде орналасқан, әрі осы саябақтың құрылымына жатады. Керуен сарайы орталықта орналасқандықтан қаланың кез келген жерінен қалалық көлік бар.

Шымкент қаласы қазіргі таңдағы, әсірісе кеңес кезеңіндегі архитектуралық орындарға салыстырмалы бай болып келеді. Атап айтқанды, қаланың орталық әл-Фараби атындағы алаң, Фосфоршылар сарайы және оның алаңы, жаңадан құрылыған Қонаев атындағы даңғыл және оның бойындағы ғимараттар.

Кеңес кезеңіндегі архитектура еуропалық деңгейден төмен болды, дегенмен Шымкент қаласының орталығы Қазақстан Республикасындағы барлық облыс орталықтарынан ерекше болып тұрады.

Рекреациялық көз қарастан бұл ескерткіштер көлік жағынан тиімді орналасқан, қаланың ішіндегі қалалық көлік маршруттардың қиылысқан жерінде. Әл-Фараби атындағы алаңда қаладағы барлық салтанатты іс-шаралар өткізіледі. Алаң қаланың қазіргі орталығында орналасқан, оның үстімен автокөлік жүреді, ал мейрам күндері автомобиль қозғалысы тоқтайды. Алаң  солтүстік-шығысында Бауыржан Момышұлы даңғылына және Түркістан көшесіне, ал оңтүстік-батыста Айбергенов және Жангельдін көшелеріне  жалғасады. Алаңның үстінен қалалық машруттар өтпейді. Мейрам күндері қызмет көрсету объектілері, уақтыша азықтандыру орындары түрінде болады. Осындай салтанатты күндері алаңға мыңдаған рекреанттар келеді, алаңда концерт, түрлі өнерлік көріністер болады. Яғни алаң дәстүрлі мейрамдар өткізетін рекреациялық объект болып табылады.

Алаңның солтүстік-батысында Ж. Шанин атындағы облысттық драма театры орналасқан. Оның артында «Қиял әлемі» деп аталатын техносаябағы орналасқан.

ҚОРЫТЫНДЫ 

 «Қазақстандағы туризмді дамыту мүмкіндіктері» Жаңа әлемдегі жаңарған Қазақстан үшін экономиканы әртараптандыру және шикі заттық емес секторды дамытудағы негізгі бағыттардың қатарына еніп отыр. Әлемдік тәжірибеге көз салсақ көмірсутегінің қаржысына ғана сүйенумен алысқа бара алмасымыз мәлім. Ел табысының негізгі бөлігін шикізаттық емес саладан табуды мақсат еткен Қазақ елінің алдында алынбаған талай асу бар. Көптеген салалар Мемлекеттің қолдауы болмай, даму жолына түсе аламақ емес. Елбасы биылғы Жолдауында бұл туралы Үкіметке нақты тапсырмалар жүктеді. Яғни, Қазақстан алдағы уақытта өндіру саясатын түбегейлі өңдеуші бағытқа бұрғаны жөн. Бұл ретте туризмнің алар орны ерекше. Әлемде жер көлемі жөнінен алғашқы ондыққа енетін Қазақстанда туризмнің танымдық, тарихи-мәдени, экологиялық сауықтыру бағыттарын, тіпті спорттық түрін дамытудың мол мүмкіншіліктері бар. Оған қоса ежелгі сауда-саттық жолымен өркениеттің байланыстырушысы болған ортағасырлық «Ұлы Жібек Жолының» бірнеше негізгі салаларының ел аумағынан өткенін қосыңыз.

«Ұлы Жібек Жолы» сауда бағытының екі мың шақырымға жуық бөлігі Қазақстан аумағынан өтеді. Осы жолдың бойында талай туристерді тамсандыратын құнды жәдігерлер бар. Мәдени туризм бағытында ЮНЕСКО-ның қорғауына алынған әлемдік мәдени ескерткіштердің санатына енген «Қожа Ахмет Яссауи кесенесі, Айша Бибі, Бабажа Хатун» ескерткіштерінің «Есік» қорғанының және көптеген ескі қала орындарының мәні зор. Ал, экономикалық-табиғи туризмнің аясында Алматыдағы Шарын шатқалын, Түргенді, Бурабай мен Медеуді, Шымбұлақ пен Көлсайды саяхатшылар назарына ұсынуға болады. Ұлы Жібек жолы бойында орналасқандықтан Қазақстан аумағындағы қалалар мен табиғаты ғажайып қорықты жерлер ежелден саяхат және туризм нысандары болып табылады. Қазақстандағы алғашқы туристік ұйымдар ХХ ғасырдың 20-30 жылдары пайда болды. 1929 жылы Алматы қаласында тұңғыш туристік жорық ұйымдастырылды. Туризм табиғи, тарихи, мәдени сияқты үш бағытта дамиды. Бізде осы үшеуін де жолға қоюға болады. Батыс Тянь-Шань аумағы Біргөліктен бастап, Қазығұртқа дейін жасыл желекке оранып жатады. Ақсу жабағылының өзі бір төбе. Түркістан, Арыстанбаб, Сайрамның аумағы тұнған тарих. Осы байлықтарымызды біз игілігімізге пайдалана алмай жатырмыз. Бұл бағытта мамандар көбірек дайындалу керек. «Міне, Ақсу жабағылы», «Міне, Біргөлік» десе көпшілік бара бермейді ғой. Алдымен осы аймақтар арнайы туристік база ретінде құрылып, содан кейін көпшіліктің қызығушылығын ояту керек.

2001жылғы 13 маусымда Қазақстан Республикасындағы туристік қызмет туралы заң қабылданды. Онда республикадағы туристік саланы дамытудың бірінші кезектегі шаралары, туристік қызметті лицензиялау, т.б.мәселелер тұжырымдалды. Қазақстанның табиғи, тарихи, геосаяси орны туристік нысандарды ұтымды пайдалануға мүмкіншілік береді, сонымен қатар экономиканың басты тармақтарының бірі ретінде дамытуды қажет етеді. Қазақстанда туризмнің барлық түрлері (танымдық, ойын-сауық, этно., экол.денсаулық сауықтыру, балалар, спорттық, аң аулау, атпен серуендеу т.б. бойынша) жүргізіледі. Қазақстандағы туристік ресурстарға-туристік қызмет қөрсету нысандарын қамтитын табиғи-климаттық, тарихи, әлеуметтік-мәдени, сауықтыру нысандары, сондай-ақ туристердің рухани қажеттерін қанағаттандыра алатын, олардың күш-жігерін қалпына келтіріп сергітуге жәрдемдесетін өзге де нысандар бар. Олар мәдени-танымдық, экологиялық, спорттық, әлеуметтік, діни, т.б. туризм түрлеріне бөлінеді. Қазақстандағы туристік нысандар табиғи-рекреациялық, тарихи-археологиялық, тәуеп ету, т.б. топтарға бөлінеді.Табиғи-рекреациялық  нысандарға — Солтүстік Қазақстан аймағындағы Көкшетау, Бурабай, Баянауыл, Ерейментау, Шығыс Қазақстан аумағындағы Зайсан, Марқакөл, Алтай таулар, Оңтүстік Қазақстан жеріндегі Батыс Солтүстік Тянь-Шань, Алтынемел таулары, Жетісу алабы, Батыс Қазақстандағы Үстірт, Мұғалжар, Каспий ойысы, Жайық өңірі, Орталық Қазақстандағы  Қарқаралы, Қызыларай, Бекет ата, Ұлытау, т.б. табиғи нысандары жатады. Тарихи-археологиялық ескерткіштердің туристік-экскурсиялық сапарлардағы орны ерекше. Археологиялық ескерткіштердің кез-келген нысандары туристік-экскурсия жұмыстарында маңызды рол атқарады. Соның ішінде Жетісудағы Сақ қорғандары, Оңт.Қазақстандағы Отырар, Сайрам, Сауран, Батыс Қазақстандағы Сарайшық, т.б. көне қалалардың орнына туристердің қызығушылығы мол. Археологиялық-тарихи ескерткіштердің қазірге дейін жеткен нысандарының  ішінде қорғандар мен мазарлардың маңызы зор. Қола дәуір ескерткіштеріне жартастағы петроглифтерді  атауға болады. Оларға әйгілі бірегей ғибадатханалар: Аңырақай тауының Таңбалы сайындағы, Көксу өзендегі Ешкіөлмес  ғибадатханасы, сондай-ақ Шолақ, Кіндіктас, Баянжүрек тауларындағы тастағы суреттер жатады. Біздің дәуірімізге дейінгі 6-3 ғасырлардан қалған сақ қорғандары, Бесшатыр қорымындағы жерлеу камерасы, 2001-2002 жылы Шығыс Қазақстан облысынан сақ әскері киімін киген Алтын адамның және Қатонқарағай ауданының Бергіел (Берел) қорғанынан табылған Сақ патшайымының мүрделері баға жетпес археологиялық байлық. Ортағасырлық Түркістан, Отырар, Сауран, Құлан, Мерке, Жаркент қалалары, т.б. елді мекендер қазіргі туристік нысандар болып табылады.

Ел экономикасы дамыған сайын халықаралық байланыстарымыз артып, бітіруші студенттерге деген сұраныс жоғарылап жатыр. Мемлекетімізге келетін шетелдіктер де, елімізден шетелге шығатындар да көп. Сол себепті қандай мақсатпен жүрсе де олар турист болып саналады, туризм менеджерлерінің қызметіне жүгінеді. Ал, өкінішке орай осы салаға мамандар даярлайтын оқу орындары елімізде өте аз. Сондықтан да бұл салада мамандардың тапшылығы айқын сезіледі. Әсіресе, қонақ үй, туристік фирмалар мамандығын бітіруші курстың студенттеріне алдын-ала сұраныс білдіріп жатса, халықаралық біріккен компаниялар да маман тапшылығын сезініп бізге хабарласады. Сөз жоқ, мүмкіндігіміз бола тұра туризм құлаш сермеп дами алмай отырған жайы бар. Өйткені, бізде оның тасын өрге домалататын мамандар жетіспейді. Біздің қанаттандырған түлектеріміз теңізге тамған тамшыдай ғана болып тұр. Қазір кафедрада туризм және сервис, яғни, туризм менеджері, қонақ үй шаруашылығы менеджері, халықаралық туризм менеджері, тұрмыстық қызмет көрсету менеджері сияқты мамандықтар бойынша мамандар дайындайды. Бірақ олар бітірген соң халық шаруашылығының 37 саласы бойынша жұмыс істеуге бөлініп кетеді. Біздің бітірушілерге мекемелер тарапынан сұраныстың жоғары болуының тағы бір себебі, шәкірттеріміздің көп тілді меңгеріп шығатындығында. Сондай-ақ, студенттеріміздің өндірістік іс-тәжірибені шетелдерде өткізетіндігі де жұмыс берушілердің  қызығушылығын оятады.

 Бұл мамандықты таңдаған жастар жылдан-жылға көбейіп келе жатыр. Себебі соңғы уақытта туризм саласынан түсетін пайда мен оның қызыққа толы күндері бұл мамандыққа сұранысты арттырып отыр. Туризм саласы Қазақстанда соңғы жылдары мемлекет тарапынан үлкен  қолдау табуда. Елбасымыз Н.Назарбаев дәстүрлі Қазақстан халқына Жолдауында елдің әлеуметтік-экономикалық жағдайын және халық шаруашылығының бір саласы — туризмді әлемдік деңгейге көтеру мақсатында жұмыс жүргізудің нақты бағдарламасын ұсынды. Туризм – мемлекеттің саясатымен тікелей байланысты индустрия. Оны дамытудағы мемлекеттің алдында тұрған мәселенің бірі – туризм саласының мамандарын дайындау.

Қонақ үй кәсіпорыны көптеген ірі туристік қалаларда үлкен бизнес және табыстың көзі болып табылады. Бұл экономикаға кіріс әкелетін туризм индустриясының бір саласы. Қонақ үй кәсіпорыны туризм индустриясында маңызды орын алады және ол тікелей туризмге қатысты. Алматының Еуразия орталығы ретіндегі деңгейі өсуде, сонымен қатар қалада көптеген саммиттер, халықаралық конференциялар, семинарлар, көрмелер, яғни конгресті және іскер туризмді дамытуға әсерін тигізетін бірнеше басқосулар өткізіледі. Конгресті туризмнің де өз маусымдылығы бар, ол көктем-күз айларына келеді, қысқы, әсіресе жазғы кезде бизнес-туризмдердің жұмыс белсенділігі төмендейді. Сонымен қатар Қазақстанға іскерлік мақсатпен келетін туристердің арасындағы түрлі деңгейдегі қонақтар бар. Бірақ іскер адамдармен бизнес-туризмдердің қонақ  үймен отельдерге деген нақты талаптары бар  — ол сервистің тиісті деңгейін қамтамасыз ететін қазіргі заманға сай әрі комфортабельді орналастыру орындары болуы керек. Бұл сервис сферасындағы іс-әрекеттердің түрлерінің күрделілігі және әртүрлілігі туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді

Қонақ үй саласын дамытуда айтарлықтай жетістіктерге жету үшін, осы салада қызмет ететін мамандардың білім сапасын, қонақ үйлердің сервисін, қызмет түрін арттыру қажет. Қонақ үйде қызмет көрсету- бұл адамдар арасындағы қарым – қатынас, нақты тұтынушы мен сатушы арасындағы байланыс, яғни қызмет көрсетушілердің күш жігерлері демалушыларға арналып, қонақтардың көңілін жаулап алу мақсатында ауқымды дәрежеде қызмет көрсету.

Пайдаланылған әдебиеттер: 

1. Сервисная деятельность. Краковская Т.А., Карнаухова В.К. Учебное пособие/ Под общей редакцией профессора Ю.М. Краковского. Издание второе, Издательский центр «МарТ» Москва – Ростов-на-Дону, 2008
2. ҚР-да туризмді дамытудың әлеуметтік-экономикалық мәселелері. Алматы. 2000. Жолдасбеков Ә.Ә.
3. Организационно-правовые основы туристской деятельности в РК. Учебное пособие. Алматы, 1998, 260с. (в соавторстве: Пыхарев А. Н., Мамадияров М. Д.)
4. Исмаев Д.К Маркетинг гостиничных услугв России.- Учебн.пособие. — М.: ВШТГ, НОУ «Луч», 1999;
5. Котлер Ф., Боуэн Д., Мейкенз Дж. Маркетинг. Гостеприимство и туризм. Учебник для ВУЗов. / Пер. с англ.- М,: ЮНИТИ, 1998-332с.
6. Биржаков М.Б. Введение в туризм. СПб, 2000. – 192 с.
7. Кабушкин Н.И., Бондаренко Г.А. Менеджмент гостиниц и ресторанов. – Мн.: Финансы и статистика, 2001.368 с.
8. Ляпина И.Ю. Организация и технология гостиничного обслуживания. – М.: Профиздат, 2001. 208 с.
9. Михеева Н.А., Галенская Л.Н. Менеджмент в социально-культурной сфере. – СПб.: Изд.-во Михайлова В.А., 2000. 170 с.
10. Сервисная деятельность/ С.Н. Коробкова, В.И. Кравченко, С.В. Орлов, И.П. Павлова / Под ред. В.К. Романович. – СПб.: Питер, 2005. 156 с.
11. Сфера услуг: проблемы и перспективы развития / Под ред. Ю.П. Свириденко. Т.1. Формирование сферы услуг. – М.: Вега Интел XXI, 2000. 410 с.
12. Сфера услуг: проблемы и перспективы развития / Под ред. Ю.П. Свириденко. Т.2. Экономика предприятий сферы услуг. – М.: Кандид, 2001. 410 с.
13. Сфера услуг: проблемы и перспективы развития / Под ред. Ю.П. Свириденко. Т.3. Особенности функционирования отдельных отраслевых групп услуг. – М.: Кандид, 2001. 632 с.
14. Сфера услуг: проблемы и перспективы развития / Под ред. Ю.П. Свириденко. Т.4. Туризм: методология, проблемы, перспективы. – М.: Кандид, 2001. 360 с.
15. Туризм и гостиничное хозяйство / Под ред. Л.П. Шматько – М.: ИКЦ «МарТ», 2003. 352 с.
16. Федцов В.Г. Культура сервиса. – М.: ПРИОР, 2000. 208 с.
17. Сапрунова В.И. Туризм. Эволюция. Структура. Маркетинг. М.,1997. – 160 с.
18. Сенин В.С. Организация международного туризма. Учебник. М.,2000.-400 с.
19. Гостиничный и туристский бизнес//  Под ред. Чудковского А. Д., М.: Тандем – Экмос, 1998.
20. Гостиничный и туристский бизнес. – Учебник. – М.: Тандем, 1998. –с.5-36.
21. Гостиничный и туристский бизнес. Под.ред.Чудновского А.Д. –М.: Ассоциация авторов и издателей «Тандем». Издательство ЭКМОС, 1998.-352с.
22. Кабушкин Н.И., Бондаренко Г.А. Менеджмент гостиниц и ресторанов.- Уч. пособие.-Мн.: Новое знание, 2001.-216с.
23. Котлер Ф., Боун Дж., Менкенз Дж. Маркетинг. Гостеприимство и туризм.- Учебник для вузов.-М.: ЮНИТИ, 1998г.
24. Медлик С., Инграм Х. Гостиничный бизнес. Учебник.-М.: ЮНИТИ – ДАНА, 2005-239с.
25. Ольхова А.П. Гостиницы. – М.: Стрейиздат, 1983г.
26. Ляпина И.Ю. Организация технология гостиничного обслуживания: Уч.пособие.-3-е изд, испр.-М.: «Академия», 2005.-208с.
27. Волков Ю.Ф. Интерьер и оборудование гостиниц и ресторанов. Уч. пособие. Ростов н/д.: Феникс, 2003г.-352с.
28.  Волков Ю.Ф. Введение в гостиничный и туристский бизнес: Учебное пособие. – Ростов на Дону. Феникс, 2004.-352с.
29. Воскресенский М.Г., Гончаров Л.И. Техническая эксплуатация основных фондов туристских учреждении. Уч. пособие.-М.: ЦРИБ, 1986.-122с.
30. Бургонова Г.Н., Каморджанова Н.А. Гостиничный и туристский бизнес.- Учебное пособие — М.: Финансы и статистика, 2000.-352с.
31. Браймер  Р.А. Основы управления в индустрии гостеприимства. /Пер. с  анг.-М.: Аспект Пресс, 1995.-360с.
32. Гостиничный и туристический бизнес. -Учебник /Под. ред. прроф. Чудновского А.Д.-М.: Экмос, 1998.-351с.
33. Положение о паспорте гостиницы. -М.: Стройиздат, 1984.-54с.
34. Правила технической эксплуатации гостиниц и их оборудования. -М.: Стройиздат, 1985.-201с.
35. Браймер Р.А. Основы управления в индустрии гостеприимства. Перевод с англ. – М.: Аспект. Пресс, 1995.
36. Джон Уокер. Введение в гостеприимство. М. ЮНИТИ, 1999.
37. Ерохина Л.И., Башмачникова Е.В. Прогнозирование и планирование в сфере сервиса: Учебное пособие. – М.: КНОРУС, 2004. – 224 с.
38. В.Д. Маркова. Маркетинг услуг.-М.: Финансы и статистика, 1996.
39. Н.А. Баркан, Ядгаров. Качество услуг и культура обслуживания населения. М.: Легкая и пищевая промышленность, 1984.
40. С.А.Бартенев. экономические теории и школы. М.: БЕК, 1996.
41. Селезнев А.З. Нематериальное производство и экономический рост. -М.:»Наука»,2001,Б. 132-135.
42. Агеева Е.И. Пацевич Г.И. Из истории оседлых поселений и городов Южного Казахстана Труды ИНАЭ АП Каз ССР. Т.Ү, 1958 С 203-210
43. Байпақов К.М. Нұржанов А.Ұлы Жібек жолы және ортағасырлық Қазақстан-Алматы Қазақстан 1992-208 бет
44. Елеуов М. Шу мен Талас өңірлерінің ортағасырлық қалалары   ( VI-XIII ғ.басы) \ Алматы: Қазақ университеті, 1998 -14-35-бб.
45. Маргулан А.Х.Древние Караваные пути через пустыню Бетпақ дала \ Вестник АНКаз ССР. 1949. № 1.-С.68-78
46. Ерзакович Л.Б Караванные пути Юга Казахстана XIII – XVIII вв.\ Известия АН.КазССР. Серия общественая.-1969,№2 –С.79-84.
47. Зуев. Ю.А. Китайские известия о Суябе \ Известия АН КазССР. Серия истории, археолгоии и этнографии.-1960.Вып.3 ( 14)-С.91
48. Ибн Хордадбех. Книга путей и стран Перевод с арабского, комментарии, исследования, указатели и карты Наили Велихановой –Баку: Элм,1986. -64-б
49. Бартольд В.В. Отчет о поездке в Среднюю Азию с научной целью 1893 -1894 гг. \ Бартольд В.В. Сочинения. Т.ІҮ. Работы по археологии, нумизматике, эпиграфике и этнографии. – М.:Изд-во Наука.Гл. ред.Восточной литературы, 1966. – с.21; Агеева Е.И., Пацевич Г.И.Из истории …, с.143: Байпаков К.М.О локализации средневековых городов Южного Казахстана\ Археологические исследование в Отыраре, Алма-Ата: Наука, 1977.-С-84:; Байпаков К.М
50. Средневековая городская культура Южного Казахстана и Семиречья.-Алма-Ата: наука, 1986. – С-24 Байтанаев Б.А. Вопросы локализации Будухкета \ Ясауи университетінің хабаршысы №1, 2002.-11-22-бб.; Соныкі, Древнии Испиджаб.
51. Средневековые города Южного Казахстана на великом Шелковом пути.-Шымкен- Алматы, 2003.-с-43-61.
52. Волин С.Сведения арабских источников IX-XVI вв.о долине реки Талас и смежный районах \ Труды ИИАЭ АН КазССР.1960.№ 5 – С-74,77
53.  Бернштам А.Н. Археологические работы в Казахстане и Киргизии \ ВДИ. 1934 .№ 4 ( 9). –С.175
54.   Ремпель Л.И. Археологическик памятники в дальних низовьях Таласа \ Труды ИИАЭ АН КазССР 1956.№ 1. –С.72.
55.   Байпаков К.М. Средневековая городская культура Южного Казахстана и Семиречья. –с.30; Соныкі. Средневековые города Кзахстана На Великом Шелковом пути.- Алматы; Ғылым, 1998-с.92
56.   Маргулан А.Х. Древние караваннык пути … с.71
57.  Агеева Е.И., Пацевич Г.И. Из истории … 209 –б
58.  Ерзакович Л.Б Караванные пути: с.82; Байпаков К.М.Средневековые города … с.93
59.  Байпаков К.М. Средневековые города с.93
60.  Агеева Е.И., Пацевич Г.И. Из истории … С 207,Ерзакович Л.Б. Караванные пути… с.83
61.  Маргулан А.Х. Древние караванные пути… с.70-74
62.  Маргулан А.Х.  Древние караванные пути .. с.70
63.  Маргулан А.Х.  Древние караванные пути …С.72.
64.  Агеева Е.И., Пацевич Г.И. Из истории С.207;Елеуов М. Шу мен Талас өңірлерінің…25-б
65.   Елеуов М. Шу мен Талас өңірлерінің…26-б.
66.  Байпақов К.М., Нұржанов А.Ұлы Жібек жолы…18-б.
67.  Байпаков К.М. О локолизации средневековых городов Южного Казахстана \ Археоголоические в Отраре. – Алма-Ата: Наука, 1977. – С.87, 91-92
68.  Киракос Гандзакеци. История Армении, с-224
69. Елеуов М. Шу мен Талас өңірлерінің… 22-23-бб.
70.  Александрова А.Ю. География мировой индустрии туризма. М.: 1998. – 348 с.
71. Багрова Л.А., Подгородецкий П.Д. Физико-географические (природоведческие) основы рекреационной географии. Учебное пособие. Симферополь: СГУ, 1982. – 173 с.
72. Большаник П.В. Рекреационная география. Учебное пособие. Омск, 2003. 108 с.
73. Веденин Ю.А. Динамика территориальных рекреационных систем. М. 1982. 286 с.
74. Географические аспекты исследования рекреационных систем. сб. статей. М. 1979. 140 с.
75. География рекреационных систем СССР. М. 1980. 361 с.
76. Горшкова Л.Ю., Крысанова Т.Д., Пичугина Н.В., Ушакова О.В. Рекреационная география. Словарь-справочник. Саратов, 2003. – 462 с.
77. Ердавлетов С.Р. География туризма. А. 2000. – 156 с.
78. Игнатенко А.Н. Рекреационные территориальные системы: научные основы развития и функционирования. Учебное пособие. Черновцы, 1989. – 381 с.
79. Ким А.Г. Рекреационная оценка территории и развитие туристко-рекреационного хозяйства Казахстана. А. Рауан. 1997. 368 с.
80. Казанская Н.Ф., Морфенин Н.Н. Рекреационная география. М. 1976. 216 с.
81. Котлярова Е.А. География отдыха и туризма. М. 1978. 124 с.
82. Климатологический справочник СССР. вып 18. Казахская ССР том 1. 1973.
83.  Колотова Е.В. Рекреационное ресурсоведение. М.: 1998. – 314 с.
84.  Кусков А.С., Понукалина О.В., Одинцова Т.Н. Рекреационная география. Учебное пособие. Саратов, 2003. – 328 с.
85.  Максаковский В.П. Географическая картина мира. Книга І. М. 2006.- 495 с.
86. Мироненко Н.С., Твердохлебов И.Г. Рекреационная география. М. 1981. 329 с.
87.  Медведков Ю.В. Человек и городская среда. М. 1978. 264 с.
88.  Нефедова В.Б. и др. Методы рекреационного районирования. Вопросы географии. выпуск 93. М. 1973. с 81-108.
89. Николаенко В.Б. Рекреационная география. М. Владос. 2001. 281 с.
90.  Пузырева А.А. Климатическое районирование Южного Казахстана. А. 1975. 225 с.
91. Преображенский В.С., Зорин И.В., Квартальнов В.А., Веденин Ю.А. и др. Теория рекреалогии и рекреационной географии. М. 1992. – 442 с
92.  Реймерс Н.Ф. Природопользование. Словарь-справочник. М. 1990. 636 с.
93.  Рекреационная география СССР. М. 1978. 326 с.
94.  Рекреационное использование территории и охрана лесов. М. 1980. 278 с. Рекреационные ресурсты и методы их изучения. М. 1981. 283 с.
95.  Рекреационные системы./ Под ред. Мироненко Н.С., Бочарова М. М.: 1986. – 268 с.
96.  Сайыпов А.А. Теория и практика туризма в Казахстане. А. 1992. 146 с.
97. Организация и управление гостиничным бизнесом. / Под ред. А.Л.Лесника, И.П.Мацицкого, А.В.Чернышева. – М.: ЮНИТИ, 2000. – 369 с.
98. Папирян Г.А. Менеджмент в индустрии гостеприимства: Отели и рестораны. – М.: ЛУЧ, 200. – 326 с.
99. Положение о паспорте Қонақ үйлер. – М.: Стройиздат, 1984. – 54 с.
100. Правила технической эксплуатации гостиниц и их оборудования. – М.: Стройиздат, 1985. – 201 с.
101. Раева Р.А. Гостиничный бизнес; пути становления и развития: Практическое пособие. – Алматы: Туран, 1998. – 149 с.
102. Семенов В.С., Каминский И.М., Попова Н.А. Гостиничное хозяйство: Справочное пособие. – М.: Стройиздат, 1985. – 320 с.
103. Семенов В.С. Совершенствование форм эксплуатации гостиниц. – М.: Сройиздат, 1978. – 96 с.
104. Сенин В.С., Денисенко А.В. Гостиничный бизнес: классификация гостиниц и других средств размещения: Учебное пособие. – М.: Финансы и статистика, 2004. – 144 с.
105. Сенин В.С. Организация международного туризма. – Учебник. – М.: Финансы и статистика. 2000. – 400 с.
106. Соколова М.В. История туризма: Учебное пособие. – М.: Мастерство, 2002. – 352 с.
107. Соловьев Б.Л., Толстова Л.А. Менеджмент гостеприимства: Справочно-методическое пособие. – М., 1997.
108. Сорокина А.В. Организация обслуживания в гостиницах и туристских комплексах: Учебное пособие. – М.: Альфа М: ИНФРА – М, 2006. – 304 с.
109. Техника обслуживания и культуры работы в гостиницах. – Учебное пособие. – Киев: ВыАҚШя школа, 1977. – 254 с.
110. Туризм и гостиничное хозяйство. – Учебник / Под. ред. проф., д.э.н. Чудновского А.Д. – М.: Тандем. – М.: ЭКМОС, 200. – 400 с.
111. Управление организацией: Учебник / Под ред. А.Г.Поршнева др. – М.: Инфра. – М, 1998. – 365 с.
112. Управление современной компанией: Учебник / Под. ред. Б.Мильнера и Ф.Лниса. – М.: Инфра. – 320 с.
113. Управление человеческими ресурсами в европейском готиничном бизнесе: Учебное пособие. – Пер. с анг. – М.: 2002. – 176 с.
114. Чернышнев А.В. Профессиональная переподготовка и повышение квалификации специалистов гостиничного комплекса. – М.: Интелуниверсам, 2000. – 181 с.
115. Чудновский А.Л., Жукова М.А. Менеджмент туризма: Учебник. – М.: Финансы и статистика, 2003. – 288 с.
116.  Чудновский А.Д., Жукова М.А., Сенин В.С. Управление индустрией туризма: Учебное пособие. – М.: КНОРУС, 2000, 448 с.
117.  Справочник по климату Казахстана. Алматы. 2004.
118.  Теоретические основы рекреационной географии. Под редакцией В.С. Преображенского. М. 1975. 218 с.
119.  Филлипович Л.С. Картографирование территориальных рекреационных систем. М. 1983. 254 с.
120.  Чижова В.П. Рекреационные нагрузки в зонах отдыха. М. 1977. 234 с.
121.  Царфис П.Г. Рекреационная география СССР. М. 1979. 346 с.
122.  Южно-Казахстанская область и ее регионы. Шымкент. 2003.-220 с.
123.  Южно-Казахстанская область. Статистический ежегодник. Под редакцией Б.Ш. Шайманова. Шымкент. 2004.-122 с.
124.  Южно-Казахстанская область. 2001 – 2004. Шымкент. 2005. – 126 с.
125.  Александрова А.Ю. Международный туризм: Учебное пособие для вузов. – М.: Аспект Пресс, 2001. – 464 с.
126. Анискин Ю.П. Общий менеджмент: Учебник по общей теории менеджмента. – М.: РМАТ, 1997. – 120 с.
127. Байлик С.И. Гостиничное хозяйство. Проблемы, перспективы, сертификация. – Киев.: БИРА -Р-, 2001. – 206 с.
128. Бизюкова И.В. Кадры. Подбор и оценка. – М.: Московский рабочий, 1989. – 307 с.
129. Биржаков М.Б. Введение в туризм. – СПБ.: «Герда», 2000. – 192 с.
130. Браймер Р.А. Основы управления в индустрии гостеприимства. /Пер. с англ. – М.: Аспект Пресс, 1995. – 360 с.
131. Бугаенко В.С., Каменский И.М. и др. Техника обслуживания и культуры работы в гостиницах. – Киев.: ВыАҚШя школа, 1977. – 285 с.
132. Бургонова Г.Н., Каморджанова Н.А. Гостиничный и туристический бизнес. – Учебное пособие. – М.: Финансы и статистика, 200. – 352 с.
133. Веснин В.Р. Основы менеджмента: Учебник. – М.: Триада Лтд., 1996. – 384 с.
134. Волков Ю.Ф. Введение в гостиничный и туристический бизнес. – Ростов Н/Д.: «Феникс», 2004. – 352 с.
135. Волков Ю.Ф. Технология гостиничного обслуживания. Учебное пособие. – Ростов Н/Д., 2003. – 285 с.
136. Волков Ю.Ф. Интерьер и оборудование гостиниц и ресторанов. – Учебное пособие. – Ростов Н/Д.: Феникс, 2003. – 352 с.
137. Герчикова И.Н. Менеджмент: Учебник. – М.: Юнити, 1994. – 685 с.
138. Гостиничный и туристический бизнес. Учебник /Пол ред. проф. Чудновского А.Д. – Экмос, 1998. – 351 с.
139. Гуляев В.Г. Организация туристической деятельности. – Учебное пособие. – М.: Нолидж, 1996. – 312 с.
140. Джанджугазова Е.А. Маркетинг в индустрии гостеприимства: Учебное пособие. – М.: «Академия», 2005. – 224 с.
141. Дурович А. Маркетинговые исследования в туризме: Учебно-практическое пособие / А.Дурович, Л.Анастасова – М.: Новое знание, 2002. – 348 с.
142. Дурович А.П. Маркетинг в туризме: Учебное пособие 3-е изд., стереотип. – Мн.: Новое знание, 2003. – 496 с.
143. Ефимова О.П., Ефимова Н.А. Экономика гостиниц и ресторанов: Учебное пособие, 2004. – 392 с.
144. Жолдак В.И., Квартальнов В.А. Основы менеджмента в спорте и туризме. Т.2. Организационные основы: Учебник. – М.: Советский спорт, 2001. – 352 с.
145. Жолдак В.И., Квартальнов В.А. Основы менеджмента в спорте и туризме. Т.2. Социально-педагогическое основы: Учебник. – М.: Советский спорт, 2002. – 184 с.
146. Жукова М.А. Индустрия туризма: Менеджмент организации. – М.: Финансы и статистика, 2002. – 200 с.
147. Зайцева Н.А. Менеджмент в социально-культурном сервисе и другие: Учебное пособие. – М.: «Академия», 2005. – 240 с.
148. Зубков А.А., Чибисов С.И. Справочник работника гостиничного хозяйства. – М.: ВыАҚШя школа, 1988. – 272 с.
149. Кабушкин Н.И., Бондаренко Г.А. Менеджмент гостиниц и рестаранов. – Учебное пособие. – Мн.: Новое знание. 2003. – 368 с.
150. Кабушкин Н.И. Менеджмент туризма: Учебное пособие: 2-е изд., перераб. – Мн.: Новое знание, 2001. – 432 с.
151. Квартальнов В.А. Стратегический менеджмент в туризме. – М.: Финансы и статистика, 2006. – 486 с.
152. Кортков Э.М. Исследования систем управления: Учебник. – М.: Дека, 2000 . – 244 с.
153. Лесник А.Л., Чернышев А.В. Практика маркетинга в гостиничном ресторанном бизнесе. – М.: ООО агентство рекламы «Товарищ», 2000. – 186 с.
154. Ляпина И.Ю.Организация и технология гостиничного обслуживания: Учебное пособие. – М.: «Академия», 2005. – 218 с.
155. Медлик С. Гостиничной бизнес: Учебник / С.Медлик, Х.Инграм: [пер. с анг. А.В. Павлов]. – М.: ЮНИТА-ДАНА, 2005. – 239 с.
156. Мельников В.П., Маренков Н.Л. Управление организацией: Учебное пособие. – М.: КНОРУС, 2004. – 240 с.
157. Менеджмент туризма: Туризм как объект управления: Учебник. – М.: Финансы и статистика, 2002. – 352 с.
158. Мильнер Б.З. Теория организации: Учебник. – М.: Инфра. – М., 2000. – 228 с.
159. Основные санитарно-гигиенические требования к туристическим базам, гостиницам, кемпингам. – М.: ЦРИБ, 1997. – 47 с.
160.    Александрова А.Ю. Международный туризм: Учебное пособие для вузов. – М.: Аспект Пресс, 2001. – 464 с.
161. Анискин Ю.П. Общий менеджмент: Учебник по общей теории менеджмента. – М.: РМАТ, 1997. – 120 с.
162. Байлик С.И. Гостиничное хозяйство. Проблемы, перспективы, сертификация. – Киев.: БИРА -Р-, 2001. – 206 с.
163. Бизюкова И.В. Кадры. Подбор и оценка. – М.: Московский рабочий, 1989. – 307 с.
164. Биржаков М.Б. Введение в туризм. – СПБ.: «Герда», 2000. – 192 с.
165. Браймер Р.А. Основы управления в индустрии гостеприимства. /Пер. с англ. – М.: Аспект Пресс, 1995. – 360 с.
166. Бугаенко В.С., Каменский И.М. и др. Техника обслуживания и культуры работы в гостиницах. – Киев.: ВыАҚШя школа, 1977. – 285 с.
167. Бургонова Г.Н., Каморджанова Н.А. Гостиничный и туристический бизнес. – Учебное пособие. – М.: Финансы и статистика, 200. – 352 с.
168. Веснин В.Р. Основы менеджмента: Учебник. – М.: Триада Лтд., 1996. – 384 с.
169. Волков Ю.Ф. Введение в гостиничный и туристический бизнес. – Ростов Н/Д.: «Феникс», 2004. – 352 с.
170. Волков Ю.Ф. Технология гостиничного обслуживания. Учебное пособие. – Ростов Н/Д., 2003. – 285 с.
171. Волков Ю.Ф. Интерьер и оборудование гостиниц и ресторанов. – Учебное пособие. – Ростов Н/Д.: Феникс, 2003. – 352 с.
172. Герчикова И.Н. Менеджмент: Учебник. – М.: Юнити, 1994. – 685 с.
173. Гостиничный и туристический бизнес. Учебник /Пол ред. проф. Чудновского А.Д. – Экмос, 1998. – 351 с.
174. Гуляев В.Г. Организация туристической деятельности. – Учебное пособие. – М.: Нолидж, 1996. – 312 с.
175. Джанджугазова Е.А. Маркетинг в индустрии гостеприимства: Учебное пособие. – М.: «Академия», 2005. – 224 с.
176. Дурович А. Маркетинговые исследования в туризме: Учебно-практическое пособие / А.Дурович, Л.Анастасова – М.: Новое знание, 2002. – 348 с.
177. Дурович А.П. Маркетинг в туризме: Учебное пособие 3-е изд., стереотип. – Мн.: Новое знание, 2003. – 496 с.
178. Ефимова О.П., Ефимова Н.А. Экономика гостиниц и ресторанов: Учебное пособие, 2004. – 392 с.
179. Жолдак В.И., Квартальнов В.А. Основы менеджмента в спорте и туризме. Т.2. Организационные основы: Учебник. – М.: Советский спорт, 2001. – 352 с.
180. Жолдак В.И., Квартальнов В.А. Основы менеджмента в спорте и туризме. Т.2. Социально-педагогическое основы: Учебник. – М.: Советский спорт, 2002. – 184 с.
181. Жукова М.А. Индустрия туризма: Менеджмент организации. – М.: Финансы и статистика, 2002. – 200 с.
182. Зайцева Н.А. Менеджмент в социально-культурном сервисе и другие: Учебное пособие. – М.: «Академия», 2005. – 240 с.
183. Зубков А.А., Чибисов С.И. Справочник работника гостиничного хозяйства. – М.: ВыАҚШя школа, 1988. – 272 с.
184. Кабушкин Н.И., Бондаренко Г.А. Менеджмент гостиниц и рестаранов. – Учебное пособие. – Мн.: Новое знание. 2003. – 368 с.
185. Кабушкин Н.И. Менеджмент туризма: Учебное пособие: 2-е изд., перераб. – Мн.: Новое знание, 2001. – 432 с.
186. Квартальнов В.А. Стратегический менеджмент в туризме. – М.: Финансы и статистика, 2006. – 486 с.
187. Кортков Э.М. Исследования систем управления: Учебник. – М.: Дека, 2000 . – 244 с.
188. Лесник А.Л., Чернышев А.В. Практика маркетинга в гостиничном ресторанном бизнесе. – М.: ООО агентство рекламы «Товарищ», 2000. – 186 с.
189. Ляпина И.Ю.Организация и технология гостиничного обслуживания: Учебное пособие. – М.: «Академия», 2005. – 218 с.
190. Медлик С. Гостиничной бизнес: Учебник / С.Медлик, Х.Инграм: [пер. с анг. А.В. Павлов]. – М.: ЮНИТА-ДАНА, 2005. – 239 с.
191. Мельников В.П., Маренков Н.Л. Управление организацией: Учебное пособие. – М.: КНОРУС, 2004. – 240 с.
192. Менеджмент туризма: Туризм как объект управления: Учебник. – М.: Финансы и статистика, 2002. – 352 с.
193. Мильнер Б.З. Теория организации: Учебник. – М.: Инфра. – М., 2000. – 228 с.
194. Основные санитарно-гигиенические требования к туристическим базам, гостиницам, кемпингам. – М.: ЦРИБ, 1997. – 47 с.
195. Организация и управление гостиничным бизнесом. / Под ред. А.Л.Лесника, И.П.Мацицкого, А.В.Чернышева. – М.: ЮНИТИ, 2000. – 369 с.
196. Папирян Г.А. Менеджмент в индустрии гостеприимства: Отели и рестораны. – М.: ЛУЧ, 200. – 326 с.
197. Положение о паспорте Қонақ үйлер. – М.: Стройиздат, 1984. – 54 с.
198. Правила технической эксплуатации гостиниц и их оборудования. – М.: Стройиздат, 1985. – 201 с.
199. Раева Р.А. Гостиничный бизнес; пути становления и развития: Практическое пособие. – Алматы: Туран, 1998. – 149 с.
200. Семенов В.С., Каминский И.М., Попова Н.А. Гостиничное хозяйство: Справочное пособие. – М.: Стройиздат, 1985. – 320 с.
201. Семенов В.С. Совершенствование форм эксплуатации гостиниц. – М.: Сройиздат, 1978. – 96 с.
202. Сенин В.С., Денисенко А.В. Гостиничный бизнес: классификация гостиниц и других средств размещения: Учебное пособие. – М.: Финансы и статистика, 2004. – 144 с.
203. Сенин В.С. Организация международного туризма. – Учебник. – М.: Финансы и статистика. 2000. – 400 с.
204. Соколова М.В. История туризма: Учебное пособие. – М.: Мастерство, 2002. – 352 с.
205. Соловьев Б.Л., Толстова Л.А. Менеджмент гостеприимства: Справочно-методическое пособие. – М., 1997.
206. Сорокина А.В. Организация обслуживания в гостиницах и туристских комплексах: Учебное пособие. – М.: Альфа М: ИНФРА – М, 2006. – 304 с.
207. Техника обслуживания и культуры работы в гостиницах. – Учебное пособие. – Киев: ВыАҚШя школа, 1977. – 254 с.
208. Туризм и гостиничное хозяйство. – Учебник / Под. ред. проф., д.э.н. Чудновского А.Д. – М.: Тандем. – М.: ЭКМОС, 200. – 400 с.
209. Управление организацией: Учебник / Под ред. А.Г.Поршнева др. – М.: Инфра. – М, 1998. – 365 с.
210. Управление современной компанией: Учебник / Под. ред. Б.Мильнера и Ф.Лниса. – М.: Инфра. – 320 с.
211. Управление человеческими ресурсами в европейском готиничном бизнесе: Учебное пособие. – Пер. с анг. – М.: 2002. – 176 с.
212. Чернышнев А.В. Профессиональная переподготовка и повышение квалификации специалистов гостиничного комплекса. – М.: Интелуниверсам, 2000. – 181 с.
213. Чудновский А.Л., Жукова М.А. Менеджмент туризма: Учебник. – М.: Финансы и статистика, 2003. – 288 с.
214.  Чудновский А.Д., Жукова М.А., Сенин В.С. Управление индустрией туризма: Учебное пособие. – М.: КНОРУС, 2000, 448 с.
215. Александрова А.Ю. Международный туризм: Учебное пособие для вузов. – М.: Аспект Пресс, 2001. – 464 с.
216. Анискин Ю.П. Общий менеджмент: Учебник по общей теории менеджмента. – М.: РМАТ, 1997. – 120 с.
217. Байлик С.И. Гостиничное хозяйство. Проблемы, перспективы, сертификация. – Киев.: БИРА -Р-, 2001. – 206 с.
218. Бизюкова И.В. Кадры. Подбор и оценка. – М.: Московский рабочий, 1989. – 307 с.
219. Биржаков М.Б. Введение в туризм. – СПБ.: «Герда», 2000. – 192 с.
220. Браймер Р.А. Основы управления в индустрии гостеприимства. /Пер. с англ. – М.: Аспект Пресс, 1995. – 360 с.
221. Бугаенко В.С., Каменский И.М. и др. Техника обслуживания и культуры работы в гостиницах. – Киев.: ВыАҚШя школа, 1977. – 285 с.
222. Бургонова Г.Н., Каморджанова Н.А. Гостиничный и туристический бизнес. – Учебное пособие. – М.: Финансы и статистика, 200. – 352 с.
223. Веснин В.Р. Основы менеджмента: Учебник. – М.: Триада Лтд., 1996. – 384 с.
224. Волков Ю.Ф. Введение в гостиничный и туристический бизнес. – Ростов Н/Д.: «Феникс», 2004. – 352 с.
225. Волков Ю.Ф. Технология гостиничного обслуживания. Учебное пособие. – Ростов Н/Д., 2003. – 285 с.
226. Волков Ю.Ф. Интерьер и оборудование гостиниц и ресторанов. – Учебное пособие. – Ростов Н/Д.: Феникс, 2003. – 352 с.
227. Герчикова И.Н. Менеджмент: Учебник. – М.: Юнити, 1994. – 685 с.
228. Гостиничный и туристический бизнес. Учебник /Пол ред. проф. Чудновского А.Д. – Экмос, 1998. – 351 с.
229. Гуляев В.Г. Организация туристической деятельности. – Учебное пособие. – М.: Нолидж, 1996. – 312 с.
230. Джанджугазова Е.А. Маркетинг в индустрии гостеприимства: Учебное пособие. – М.: «Академия», 2005. – 224 с.
231. Дурович А. Маркетинговые исследования в туризме: Учебно-практическое пособие / А.Дурович, Л.Анастасова – М.: Новое знание, 2002. – 348 с.
232. Дурович А.П. Маркетинг в туризме: Учебное пособие 3-е изд., стереотип. – Мн.: Новое знание, 2003. – 496 с.
233. Ефимова О.П., Ефимова Н.А. Экономика гостиниц и ресторанов: Учебное пособие, 2004. – 392 с.
234. Жолдак В.И., Квартальнов В.А. Основы менеджмента в спорте и туризме. Т.2. Организационные основы: Учебник. – М.: Советский спорт, 2001. – 352 с.
235. Жолдак В.И., Квартальнов В.А. Основы менеджмента в спорте и туризме. Т.2. Социально-педагогическое основы: Учебник. – М.: Советский спорт, 2002. – 184 с.
236. Жукова М.А. Индустрия туризма: Менеджмент организации. – М.: Финансы и статистика, 2002. – 200 с.
237. Зайцева Н.А. Менеджмент в социально-культурном сервисе и другие: Учебное пособие. – М.: «Академия», 2005. – 240 с.
238. Зубков А.А., Чибисов С.И. Справочник работника гостиничного хозяйства. – М.: ВыАҚШя школа, 1988. – 272 с.
239. Кабушкин Н.И., Бондаренко Г.А. Менеджмент гостиниц и рестаранов. – Учебное пособие. – Мн.: Новое знание. 2003. – 368 с.
240. Кабушкин Н.И. Менеджмент туризма: Учебное пособие: 2-е изд., перераб. – Мн.: Новое знание, 2001. – 432 с.
241. Квартальнов В.А. Стратегический менеджмент в туризме. – М.: Финансы и статистика, 2006. – 486 с.
242. Кортков Э.М. Исследования систем управления: Учебник. – М.: Дека, 2000 . – 244 с.
243. Лесник А.Л., Чернышев А.В. Практика маркетинга в гостиничном ресторанном бизнесе. – М.: ООО агентство рекламы «Товарищ», 2000. – 186 с.
244. Ляпина И.Ю.Организация и технология гостиничного обслуживания: Учебное пособие. – М.: «Академия», 2005. – 218 с.
245. Медлик С. Гостиничной бизнес: Учебник / С.Медлик, Х.Инграм: [пер. с анг. А.В. Павлов]. – М.: ЮНИТА-ДАНА, 2005. – 239 с.
246. Мельников В.П., Маренков Н.Л. Управление организацией: Учебное пособие. – М.: КНОРУС, 2004. – 240 с.
247. Менеджмент туризма: Туризм как объект управления: Учебник. – М.: Финансы и статистика, 2002. – 352 с.
248. Мильнер Б.З. Теория организации: Учебник. – М.: Инфра. – М., 2000. – 228 с.
249. Основные санитарно-гигиенические требования к туристическим базам, гостиницам, кемпингам. – М.: ЦРИБ, 1997. – 47 с.
250. Организация и управление гостиничным бизнесом. / Под ред. А.Л.Лесника, И.П.Мацицкого, А.В.Чернышева. – М.: ЮНИТИ, 2000. – 369 с.
251. Папирян Г.А. Менеджмент в индустрии гостеприимства: Отели и рестораны. – М.: ЛУЧ, 200. – 326 с.
252. Положение о паспорте Қонақ үйлер. – М.: Стройиздат, 1984. – 54 с.
253. Правила технической эксплуатации гостиниц и их оборудования. – М.: Стройиздат, 1985. – 201 с.
254. Раева Р.А. Гостиничный бизнес; пути становления и развития: Практическое пособие. – Алматы: Туран, 1998. – 149 с.
255. Семенов В.С., Каминский И.М., Попова Н.А. Гостиничное хозяйство: Справочное пособие. – М.: Стройиздат, 1985. – 320 с.
256. Семенов В.С. Совершенствование форм эксплуатации гостиниц. – М.: Сройиздат, 1978. – 96 с.
257. Сенин В.С., Денисенко А.В. Гостиничный бизнес: классификация гостиниц и других средств размещения: Учебное пособие. – М.: Финансы и статистика, 2004. – 144 с.
258. Сенин В.С. Организация международного туризма. – Учебник. – М.: Финансы и статистика. 2000. – 400 с.
259. Соколова М.В. История туризма: Учебное пособие. – М.: Мастерство, 2002. – 352 с.
260. Соловьев Б.Л., Толстова Л.А. Менеджмент гостеприимства: Справочно-методическое пособие. – М., 1997.
261. Сорокина А.В. Организация обслуживания в гостиницах и туристских комплексах: Учебное пособие. – М.: Альфа М: ИНФРА – М, 2006. – 304 с.
262. Техника обслуживания и культуры работы в гостиницах. – Учебное пособие. – Киев: ВыАҚШя школа, 1977. – 254 с.
263. Туризм и гостиничное хозяйство. – Учебник / Под. ред. проф., д.э.н. Чудновского А.Д. – М.: Тандем. – М.: ЭКМОС, 200. – 400 с.
264. Управление организацией: Учебник / Под ред. А.Г.Поршнева др. – М.: Инфра. – М, 1998. – 365 с.
265. Управление современной компанией: Учебник / Под. ред. Б.Мильнера и Ф.Лниса. – М.: Инфра. – 320 с.
266. Управление человеческими ресурсами в европейском готиничном бизнесе: Учебное пособие. – Пер. с анг. – М.: 2002. – 176 с.
267. Чернышнев А.В. Профессиональная переподготовка и повышение квалификации специалистов гостиничного комплекса. – М.: Интелуниверсам, 2000. – 181 с.
268. Чудновский А.Л., Жукова М.А. Менеджмент туризма: Учебник. – М.: Финансы и статистика, 2003. – 288 с.
269.  Чудновский А.Д., Жукова М.А., Сенин В.С. Управление индустрией туризма: Учебное пособие. – М.: КНОРУС, 2000, 448 с.