Кіріспе
Моторлардың түрлері
Мотор
Моторлардың жіктеліп бөлінуі
Төрт тактілі бензинді моторлар
Екі тактілі карбюраторлы мотор
Дизель моторлары
Мотордың басты бөлшектері
Қорытынды
Пайдаланылғын әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Автомобильдерде поршеньді төрттактілі бензинді (карбюраторлы) және дизельді іштен жану моторларын қолданады.
Әлемдегі автотрактор өнеркәсібі бензинді жөне дизельді моторларда отын беру жүйелерінің жаңа типтерін колдана бастады. Күрделі де қымбат компьютерлі жүйелермен жабдықтау қажеттігі көбінесе қатаңырақ талаптардың, мысалы, өтелген газдардағы зиянды заттар құрамына Еуропалық стандартты енгізулермен түсіндіріледі. Бұл жерде отынның едәуір үнемделуі туралы айтуға болмайды.
Поршеньді моторлардың өлшемдері болып анықталатындар: цилиндр диаметрі (D, мм); поршень жүрісі (S, мм); цилиндрлер саны (і); цилиндрлердің жұмыс көлемі (литражбен V, л немесе см3); сығымдау дәрежесі (Е); мотордың тиімді қуаты (Ne, кВт); мотордың айналдырушы моменті (Мкр, Нм); мотордың иінді білігінің айналу жиілігі (n, ай/мин),жанармайдың үлестік шығыны (д, г/м кВт) және мотордың үлестік салмағы (G, кг/кВт).
Энергияны (жылу, электр, т.б.) механикалық жұмыска айналдыратын машина мотор деп аталады. Бұған байланысты моторлар: жылулық, электрлік, желдік, сулық немесе гидравликалық, т.б. болып бөлінеді.
Қазіргі кезде ең көп тараған жылу, электр және буданды моторлары. Жаңа жеңіл және ауыр жүк автомобильдерінде жылу және электр моторлары колданылады.
Жылу моторлары үлкен үш топқа бөлінеді:
— Бу моторлары;
— Іштен жану моторлары;
— Буданды моторлар.
Отын бу моторларынан тыс бу қазанының пешіне жағылады. Қазандағы су қайнап, буға айналады. Бу труба арқылы машинаның цилиндріне немесе турбина дөңгелегінің қалағына беріледі, сөйтіп ол механикалық жұмыс істейді.
Іштен жану моторында жану процесі және одан алынған жылуды механикалық жұмысқа айналдыру процесі мотордың цилиндрінде өтеді. Отын жанғанда пайда болатын жылудан газдар кеңейе түсіп, поршень мен шатун арқылы мотордың иінді білігіне берілетін күш туғызып, механикалық жұмыс атқарады.
Буданды моторлар дегөніміз бір автомобильде екі (одан да көп) түрлі моторларды пайдалану. Мысалы, іштен жанатын жөне аккумулятормен істейтін электр моторлар, іштен жанатын және күн сәулесімен істейтін моторлар және т.б.