Қазақстан Республикасының метрологиялық қызметтiң дамытуының перспективалары туралы қазақша реферат
Өлшемдердiң жүйелерi қолдануда өлшелетiн шама туралы мәлiметтiң сәйкестiгiнiң дәрежесi принциптi маңызды бiлу. Өлшемдердiң әрбiр жүйесi үшiн осы мақсатта нақтылы (MX ) метрологиялық мiнездемелердi жүргiзiлiп мөлшерлейдi.
Метрологиялық мiнездемелер — бұл өлшеу құралының қасиеттерiнiң мiнездемесi өлшеу нәтиже және оның қателiгiндегi ықпал көрсеткіш. Мiнездеме эксперименталдi анықталатын мөлшерлелетiн нормативтiк-техникалық құжат орнатылатын нақты деп аталады.
Метрологиялығы мiнездемелердi мүмкiндiк бередi:
• өлшеу нәтижелердi анықталсын және қолданудың нақты шарттарындағы аспапты құрайтын өлшеу қателiгiнiң мiнездемелерiнiң бағасын үмiт арту;
•каналдарының MXын үмiт арту
• өлшемдердiң тиiстi сапасы олардың қолдануының белгiлi шарт қамтамасыз ететiн өлшемдердiң жүйесiнiң ұтымды таңдауы өндiрiп алу;
• қолданудың шарттарының есепке алуы бар әр түрлi түрлерiнiң өлшемдерi жүйенi теңестiру.
Қағида таңдауының өңдеуi және өлшеу құралдарының мөлшерлеулерiнiң жанында төменде айтылған жағдайлардың қатары ұстап тұру керек.
1. Барлық аталған есептерiнiң шешiмiнiң мүмкiндiктерi негiзгi шарты мөлшерлелген MX және аспапты қателiктердiң арасындағы бiр мәндi байланысының бар болуы болып табылады.
Бұл байланыстары MX дәлел болуы керек болуға мөлшерлелетiн аспапты құрайтын қателiктерi математикалық үлгiсi арқылысы қай бекiтiледi. Сонымен бiрге MX және олардың өрнегiнiң әдiстерi номенклатуралар болу үшiн маңызды. Өлшемдердiң әр түрлi жүйелерiнiң пайдалануын тәжiрибе болуы керек керемет үлкен емес, басқа — MX өлшемдердiң жүйесiнiң нақты қасиеттерi қамтып көрсетуi керек болуға және тексере аладуға керек болсауға мөлшерлелетiн әрбiр қай MXтың кешенi бiр жағынан орынды мөлшерлейтiнiн көрсетедi.
2. MX өлшеу құралдарының мөлшерлеуi бiртұтас теориялық алғышарттардан сүйене өндiрiп алуы керек. Бұл өлшеу процесстерде өлшемдердiң әр түрлi қағида салынған жүйелерi қатыса алатын байланған.
3. Мөлшерлелетiнi MX мұндай олардың көмегiмен iс жүзiнде кез келген өлшеу мiндеттерi шешуге болу және бiр уақытта бұл мiнездемелерге сәйкестiкке си бақылау жай ғана өткiзуге жеткiлiкту үшiн формада бейнелеуi керек.
4. Мөлшерлелетiнi MX жинақтауының аспапты өлшеу қателiк құрайтын статистикалық бiрiктiрулерiн мүмкiндiк қамтамасыз етуi керек.
Нәтиже жана өлшеулерде белгiлi тәуелдiлiктiң өлшелетiн шамасымен сабақтас шамалармен өлшемдер негiзiнде анықталады. Сонымен бiрге заңды тәуелдiлiк өрнектелдi қатал математикалық болатында жағдайлар мысалдар ретiнде қаралды.
Белгiлi, тәуелдiлiк деген не бар болатындығыменнен, шамалардың арасындағы тәуелдiлiктiң заңдылығы бола аладуға сүргiлей белгiсiз дегенмен. Мысалы, жылу жұптың электрмен жүргiзу күшi температурадан тәуелдi болатыны белгiлi.
Бiз физиканың заңдары бұл тәуелдiлiктi белгiлi бiз негiзiнде анықталсын металлдардың ылғи бiр буы үшiн тiптi алмаймыз. Тәуелдiлiк бұл балқымалардың құрамдарындағы азғантай ауытқулар және олардың өңдеуiн технологиялар ықпал етедi.
Бiз тәуелдiлiктi осы жағдайда бiзге бiрлестiрiлген өлшеулердi әдiспен анықтай алуымыз керек. Және анықтау ғана емес, керiсiнше онда ықпалдың бұл тәуелдiлiгiнiң тұрақтылық және қайта өндiрiнгiштiгi сыртқы әсер зерттеп, және талқылану. Әйгiлi, бiз басқа бiзге бiр шаманың тәуелдiлiгi қашан өлшелетiн белгiлi тәуелдiлiкпен сабақтас өлшемдер негiзiнде басқа шамалардың шамасына керек бiздi өлшеуге мүмкiншiлiгi болады.
Сонымен бiрге суреттеп айтылған өлшемдер бiр түрлерiнiң солардың бiрi сияқты жана өлшеулерге жатқызуы керек. Жана өлшеулердi бiр түрi белгiлi формуланың компоненттерiнiң тiкелей өлшеулерi өлшелетiн шаманың мәнiнiң табылуын жағдай сонымен бiрге жолымен болып табылады компоненттер оның тәуелдiлiгi бұдан анықтайтын.
Жана өлшеулердiң бұл бiр түрлерi басқа шамалардан бiрлестiрiлген өлшеулер жолымен анықталатын оның тәуелдiлiгi бойынша өлшелетiн шаманың мәнiнiң табылуын жағдайға жатады. Жана өлшеулерiн екiншi бiр түрi табиғаты бойынша өз айтарлықтай айырмашылығы болатын өлшелетiннен өлшелетiн шаманың өрнектеуi өлшем жолымен басқадай қарала алады, бiрақ орнықты тәуелдiлiк оған қатысты.
Метрологиялық қызметтiң ҚРында тиiстi және дамиды. Көп зауыттарды тоқтайтын, өнiм өндiру қысқартатын байланысты, сондықтан метрологиялық қызмет өз мәнiн жоғалтты. Жауапкершiлiк метрологиялық ережелердi бұзғаны үшiн енгiзiлген. Метрологияның өз отандық өнiмiнiң өндiрiсiне экономиканың дамумен, iске қосумен өте маңызды рөлдi ойнайды.