Қарт адамдардың өмiр ұзактылығы туралы қазақша реферат
Әр турлi акпараттык мэлiметтер казiргi кезде омiрдiн орташа узактылыгынын денгейi кунен — кунге тусiп бара жатканын хабарлайды. Бул корсеткiштер окiнiшке орай куанышты емес. Эсiресе, ер адамдар арасында омiр узактылыгы косеткiшi оте томен, ягни 57 – 59 жас. Карт адамдар осы жаска келгенде оздерiн кэрi сезiнiп олардын омiрiнiн мэнi жогалган сиякты болады.
Ен бiрiншiден осы келтiрiлген омiр узактылыгы демографиялык корсеткiшке катысты. Онын накты , толык жэне дурыс атауы — келер урпактын орташа кутiлетiн омiр узактылыгы. Бул кутiлетiн жэне болжалынатын корсеткiш эр адамнын омiр узактылыгын бермейдi, жэне де оган ешкандай кепiлдiк бермейдi. Статистика омiр узактылыгынын накты жауап бермейдi, ягни ол бiрде улкен немесе бiрде томен корсеткiш корсетедi, ол эр уакытта бiрдей бола бермейдi. Бiрак казiргi накты корсеткiштерге карйтын болсак, омiр узактылыгынын денгейi оте томен жагдайда турган шагын корсетiп тур.
Негiзiнен эр жас ушiн озiндiк корсеткiштер белгiленген. Мысалы, “ дуние жузiнiн халыкаралык ” демографиясыда жазылгандай, 80 жылдары ер адамнын орташа омiр узактылыгы 64 – 64 жаска тен болады, ал осы жаска толгандар ушiн ары карай кутiлетiн омiр узактылыгы 12,5 жылга тен болады, ягни олар 70 – 78 жаска толу болып саналады. Егер адам 75 жаска толтын болса, ол тагы да 7 – 10 жыл омiр суруi мумкiн. Сонымен катар 100 жаска толган адамдар ушiн де тага бiрнеше жыл омiр суруге мумкiндiк бар.
Жана туган сэбилерге бул кутiлетi омiр узактылыгы мiндеттi корсеткiш болып саналмайды, ойткенi болашак урпак ушiн омiрде эр турлi озгерiстер болуы мумкiн. Ягни жаксы омiр жагдайына байланысты омiдiн дамуы, гулденуi жэне керiсiнше куклдырауы. Бул жеке индивид ушiн емес, жалпы когам ушiн кутiлетiн косеткiш болып табылады. Бул казiргi уакыттагы орташа омiр суру жасы да жэне орташа олiм жасы да емес.
Егер бурынгы жэне казiргi корсеткiштердi салыстыратын болсак, олардын арасында улкен болмаса да айрмашылык бар. Бiрак осыган карамастан омiр узактылыгы эр уакытта кулдырау жагына икемдене бередi. Геронтолог В.В. Фролькистiн 1998 жылы шыкка “ Картаю жэне омiр узактылыгынын осуi ” окулыгында былай деп жазган болатын: “ Демографиянын болжамдары бiрдей емес. Ол эр дайым озгерiп отырады. Б. Ц. Урланистiн айтуы бойынша орташа омiр узактылыгы 2000 жылы 76 жаска тен деп айтса, М.С.Бедный оган баска корсеткiш колданды, ягни 2000 жылы ер адамдардын орташа омiр узактылыгы 77,4 болса , эйел адамдарда — 80,3 жасты курайды. Ал А.В.Боярскийдiн айтуына суйенетiн болсак, ол орташа омiр узактылыгын 85 жаска тенестiрген болатын. ”
Келер урпактынтын орташа кутiлетiн омiр узактылыгы – ол жана туылган сэбилеодiн орташа омiр суру жасы.
Олiмнен кашып кутылуга болмайтын омiр нышанынын элсiреген адамдар жасы биологиялык немесе корнектi омiр узактылыгы, ягни бул тiрi организмдердiн iшiндегi адамдарга гана тэн болып саналады. Осыдан карай отырып биологиялык омiр узактылыгы индивидтердiн омiр узактылыгына карсы турады, ягни ол биологиялык омiр узактылыгына жетiп алуы мумкiн немесе керiсiнше жетпей калуы мумкiн. 1996 жылы Франциянын барлык акпараттык куралдары бiр мезгiлде екi сенсациялык жаналыкты хабарлады, ягни бiреуi – окiнiштi, екiншiсi – куанышты. Окiнiштiсi: 80 жаска да толамаган Франциянын экс – президентi Фрасуа Митеранын олiмi, ал куаныштысы: рекорд Гиннес кiтабына француз эйелi Жаннет Кальшеннiн 120 жаска толып, дуние жузiндегi ен улкен ( мунда ен кэрi емес, ен улкен деген созге назар аудару керек ) эйел атагымен тiркелгенi. Бiрак окiнiшке орай ол кiсi одан кейiн коп омiр суре койган жок.
Осы акпарттарга карап отырып демогафиялык коз карас бойынша, коптеген саяси жэне интеллектуалды шындарды танкалдырган Миттеран олiм шынына жете алмай калды, бiрак ол биологиялык омiр узактылыгына жакындап калган шагы болатын. Ендi осыдан бiз биологиялык омiр узактылыгына баска жастарга караганда 80 – 85 жас оте жакын турганын коре аламыз.
Мечников кезiнде де осы биологиялык омiр узаклылыгы туралы келiспеушiлiктер болган едi. Биологиялык омiр узактылыгын эр турлi жануарлардын табиги осуiН салыстыра отырып, барлык жануарлар мен адамдар ушiн омiр узактылыгынын ортак коэфициентiн табуга тырысты. Мысалы жылкы 4 жыл оседi, ал 25 – 30 жаска дейiн омiр суредi. Муйiздi vfk 5 жыл оссе, 35 – 40 жаска дейiн омiр суредi. Ал ендi адамдарга келетiн болсак, олар 14 жылга дейiн оседi де, осы санды 6 немесе 7 – ге кобейту аркылы биологиялык омiр узактылыгын аламыз, ягни ол – 90 – 100 жас шамасы болып табылады деген мэлiметтерге суенемiз. Осы пiкiрге Жорж Луи Флуранс ( 1794 – 1867) осыган кiшкене болса да келiскендiгiн корсеттi. Ягни ол адамнын осу жасын 20 – га дейiн созып, оган 6 немесе 7 санын емес, одан томендетiп 5 санын кобейттi, корытындысында ол 100 – ге тен болганын атап корсеттi. Бул екi Француз галымдары Петербургтiк академия гылымынын белсендi мушелерi болган едi.
Сонымен катар галымдар осу уакытына да келiспеушiлiктерiyн корсеткен болатын. Кейбiр авторлардын айтуы бойынша, адам омiрiнiн осу жолы онын суегiнiн катаю кездерiмен тен болады, ягни ол 20 жаска тен болады. Осыдан барып биологиялык омiр узактылыгы 120 – 140 жаска оер едi.
Агылшын эйелi Джустин Пласстын “ 180 жаска дейiн омiр суру ” кiтабын бiрнеше акпараттык кураодар орыс тiлiне аударган болатын, сол кезде мынаган назар аударган едi. Кандайда болмасын организмнiн омiр узактылыгы 7 – ден 14 периодка дейiнгi уакытты камтиды. Осыдан организм картаю кезiне жетедi. Авиценанын айтуы бойынша адам баласы 20 – 25 жаска толмай озiн ересекпiн деп айта алмайды. Осылайша адам омiрi 280 жылга дейiн созылады. Бул белгiлерге карай отырып, бiр тусiнiксiз жайга тап боламыз, неге автор бакандай 100 жылды болiп алып, адамга “ тек” кана 180 жылды омiрге калдырады. Ол озiнiнiн кен шенберлi зерттеулерiнде Лондондык дэрiгер Кристоферсоннын ойын айтып кетедi: “ Егер адамнын организмi эр турлi омiрлiк нышанга кажеттi заттармен камтамасыз етiлетiн болса, онда ол 300, 400, 500, 1000 жыл омiр суре алады.” Сонымен катар ол химиянын “ философиялык тасына ” сенген Роджер Бэконнын айтуынша, адам 1000 жылга дейiн омiр суре алады екен.
Неге жануарлар элемi ушiн санаулар жуесi келетiн болса, адамдарга бул неге шындыкка сэйкес келмейдi деген суракка жауап беретiн болсак, адам баска тiрi органикалык дуниенi iшiде ерекшеленiп турады, ягни ол социобиологиялык тiрi агза жэне барлык процесстер, онын iшiнде биологиялык оган жэне ол ушiн элеуметтiк болып табылады.
Коптеген демогрофтар зерттеулерiнде шар аллегориясын жиi колданады: лактырылган шардын жолы адам омiрiнiн узындыгына тен болып салады деген екен. Егер шар лактырушынын колынан лактырган мезетiнде кулап калатын болса, онда онын омiр узактылыгы сэби кезiндегi олiмге экеледi. Шар нысанага жетпей калатын болса, онда ол оз картаюдагы уакытына келмей олiм басына келу дегендi бiлдiредi екен. Ал егер шар нысанага тиетiн болса, бул адмнын озiнiн накты картайып олген шагы болып саналады. Осы шарлардын домалауы олардын донгелеп бара жаткан жерiне байланысты, ягни ол шоптесiн жер болса, онда шар нысанага жетпей токтап калады. Ал егер ол такыр жерден домаланса, онда ол нысанага калай болсын жетедi.
Келесi аллегерия — май шам ( свеча ). Адам дуниеге келген кезде , ол жагылады. Осы жагылган уакытында ол сонiп калуы мумкiн немесе ортасына дейiн жануы мумкiн жэне сонына дейiн де жануы мумкiн. Онын кай жерге дейiн жануы болмедегi жел, тыныгына байланысты.
Шардын жолын уйкелiс кушi аныктаса, шамнын жануын — желдiн кушiне байланысты. Ол адамдардын омiрiнiн узындыгын коп жагдайда элеуметтiк уйкелiс пен желдiн тарихы аныктайды.
Биологиялык омiр узактылыгы болашакта кутiлетiн орташа омiр узактылыгына накты дэлелдер келтiреге кызмет етедi. ,бул екi омiр узактылыгы да биологиялык жэне медициналык ашуларсыз, адам омiрiнiн жаксаруымен – ак та кабылдануы мумкiн. Бунын бэрi негiзiнен адамдардын оздерiне байланысты, ягни адам оз бакытынын куралы болгандыктан, ол оз омiрiнiн узактылыгына да байланысты . Бiрак картаю шагына жету ушiн омiрдiн жолы тузу болу керек. Ягни картайган кезде денсаулыкты дэрiгерлердiн комегiмен тузетпей, жас шагында дене шыныктырумен, спортпен шугылданып, дурыс жэне уакытылай тамактану керек.
ЖОСПАР
Кіріспе
I тарау. Қарттар және олардың арасында кездесетін мәселелер
Қартаюдың түрлері және адам жасының бөлінуі
II тарау. Қарт адамдармен әлеуметтік жұмыс
Қарт адамдарға әлеуметтік көмек беру және қамсыздандыру
Әлеуметтік қызметкердің және мекемелердің қарттарға көрсететін әлеуметтік көмегі