Экономикалық тиімділік туралы қазақша реферат
Мақта Оңтүстік Қазақстан облысында ауыл шаруашылығы егіндерінің ішінде жетекші орынды егеленеді. Сонымен бірге өнім алуда көптеген шаралар қолдану нәтежесінде өнімнің өзіндік бағасы арта түседі, соның үшін экономикалық тиімділігіне үлкен назар аудару қажет.
Мақтаның өнімін арттыруда түрлі шаралар қолданылып келеді. Соның басты факторының бірі тыңайтқыштар, ал тыңайтқыштардың микроэлементтер жәрдемінде тиімділігін арттыру шаралары кем зерттелген.
Біз өз тәжірибелерімізде тыңайтқыштардың тиімділігін анықтауда мақта жетістіруде жұмсалған толық қаржыны есепке алынды.
Соның ішінде, топырақты өңдеу, баптау, тыңайтқыштар, жыйнау, тасымалдау және мыс элементі есепке алынды. Варианттар бойынша жалпы алынған өнімді сатылған бағасы есебінен құны табылды. Мақта жетістіруде атқарылған жұмыстар құны барлығы бақылау вариантына сәйкес келгені үшін тек қосымша өнім құны және жұмсалған мыс элементі, қосымша өнімді жинауға жұмсалған қаржыны есепке алып қосымша өнім жалпы құныныан алынып тасталып, қосымша өнімнен алынған таза пайда анықталды. Алынған нәтежелерге қарағанда мыс аммофос құрамында берілгенде қосымша пайда гектарына 21-26,7 тенгені, ал мочевина құрамында берілген мыс есебінде 2344,7 тенгені құрады. Жалпы қорытындыға келгенімізде мыс элементін аммофос және мочевина құрамында мақтада қолдану тиімді деп есептейміз.
Кесте 1 Мыс элементінің аммофос және мочевина құрамында берілгенде мақта өнімділігі экономикалық тиімділігі
| № | Көрсеткіштер | Тәжірибе варианты | ||
| Бақылау | Аммофос+Сu | Мочевина+Сu | ||
| 1 | Тыңайтқыш нормасы. кг/га | |||
| N | 240 | 240 | 240 | |
| P2O5 | 170 | 170 | 170 | |
| K2O | 100 | 100 | 100 | |
| 2 | Мақта өнімі. ц/га (соның ішінде сорт бойынша) | |||
| 33,8 | 35,5 | 37,0 | ||
| 1 сорт | 22,2 | 25,3 | 27,0 | |
| 2 сорт | 5,8 | 6,2 | 5,2 | |
| 3 сорт | 2,7 | 2,1 | 2,8 | |
| 4 сорт | 3,1 | 1,9 | 2,0 | |
| 3 | Өнім құны. Тн. | 22788,0 | 25049,0 | 25264,2 |
| 4 | Қосымша пайда тн.г | — | 2261,0 | 2476,2 |
| 5 | Жалпы қаржы. тн. | 1854,0 | 1972,1 | 1968,9 |
| а) тыңайтқыш | 964,7 | 1009,1 | 10016,9 | |
| б)өнім жинау | 889,4 | 963,0 | 961,8 | |
| 6 | Накладной құны | 27,81 | 295,8 | 295,3 |
| 7 | Барлығы | 2132,2 | 2267,9 | 2264,0 |
| 8 | Бақылаудың ерекшелігі | — | 135,7 | 131,8 |
| 9 | Гектарына алынған таза пайда | — | 2126,7 | 2344,2 |
Қорытынды
1 Мыс элементі мочевина және аммофос құрамында мақтаға берілгенде мақтаның өсіп өркендеуіне және көсек санының артуына әсерін тигізеді.
2 Мыс элементі мақта құрамында азот алмасуын жақсылайды. Белокты азоттың генеративтік мүшелерге менгерілуіне үлкен әсерін тигізеді.
3 Мыс элементі мақтада фосфор алмасуына үлкен әсерін тигізеді, органикалық фосфордың менгерілуіне әсерін тигізеді.
4 Мыс элементі мақтаның талшығы сапасына әсерін тигізіп 1 сорт талшық мөлшері артуына әсерін тигізеді, сондай-ақ мыс элементі мочевина құрамында гектарына 32, ал аммофос құрамында 1,7 центнерге мақта өнімін арттырады.
5 Мыс элементін мочевина және аммофос құрамында қолдану гектарына 2344,2 тенге, аммофос құрамында 2126,7 тенге таза пайда алуға мүмкіндік береді.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1 Белоусов М.А. Питание хлопчатника и сроки внесения удобрения. –ж./ Сельское хозяйство Узбекистана. -№4. -1979.
2 Белоусов М.А. Минеральное питание хлопчатника и его химический состав. Краткий справочник по применению удобрений. –Ташкент. -1989.
3 Гафуров Д.М. Азот при посевном внесении под хлопчатник. ж. Сельское хозяйство Узбекистана. №3. 1980.
4 Жориков Е.А. Влияние различных форм азотных удобрений на урожай хлопчатника. Ж./ Земледелие. №1. 1985.
5 Казиев М.З. Значение ранней азотной подкормки хлопчатника по пласту люцерны. Ж./ Хлопководство. №4. 1986.
6 Кошкаров А. Ранние подкормки хлопчатника по пласту люцерны. Ж./ Хлопководство. №4. 1987.
7 Кудрин Б. О сроках внесения азотных удобрений в орошаемом хлопководстве. Ж./ Хлопководсто. №11. 1981.
8 Малинкин Н.П. О применении удобрений под хлопчатник по фазам его развития. Ж./ Советская агрономия. №11. 1971.
9 Белоусов М.А. Физиологические основы корневого питания хлопчатника. Изд. Узбекистан. – 1984.
10 Мещеряков А.М., Рашидов Х.И., Чернова Г.И. Эффективность предпосевного внесения азотных удобрений. Ж./ Хлопководство. №1. -1976.
11 Мадраимов И.И., Протасов П.В., Султанов А.С., Яровенко Г.И. Применение удобрений под зяблевую пахоту. Ж./ Сельское хозяйство Узбекистана. №11. -1992.
12 Панков М.А. Почвы Узбекской ССР. Ж./ Хлопководство. -1977.
13 Панков М.А. Почвоведение. Изд. Укитувчи. Ташкент. -1980.
14 Протасов П.В., Яровенко Г.И. Питание хлопчатника в ранний период роста и развития. Ж./ Селькое хозяйство Узбекистана. №2. -1982.
15 Протасов Н.Б., Кровенко Г.И. О формах азотных удобрений под хлопчатник при основной их внесении. Ж./ Хлопководство. №6. -1975.
16 Протасов П.В. Азот в хлопководстве Средней Азии. Ташкент. -1981.
17 Прянилников Д.Н. Азот в жизни растений и земледелии СССР. Т.1. – 1971.
18 Сучков С.П. Почвы хлопковых районов Узбекистана. Ташкент. -1970.
19 Справочник по хлопководству. Изд. Узбекистан. Ташкент. -1981.
20 Авдонин Н.С. Повышения эффективности удобрений. В кн. Вопросы питания растений и применение удобрений. Ред. Синягин . М.: -1977.
21 Балябо Н.К. Повышение плодородия орошаемых почв Средней Азии. М.: Сельхозиздат. -1984.
22 Белоусов М.А. Влияние длительного применения удобрений на плодородие почвы и продуктивность севооборотов. Изд. МСХ СССР. М.: -1970.
23 Беседин П.Н., Булатова Т.В. Влияние длительного воздействия удобрений на некоторые свойства типичных сероземов. Тр. Союз НИХИ. Вып. 16. Ташкент. -1979.
24 Березовский В.Г. Разработка приемов увелечения производства кормов в севооборотах с короткой ротацией. Тр. Союз НИХИ. Вып. 15. Ташкент.-1989.
25 Братчева М.И., Чумаченко И.Н. Агрохимические своиства почв. Монография Хлопчатник. Т. 2. АН УзССР. Ташкент. -1977.
26 Беспалов Н.Ф. Особенности водопотребления и режима орошения культур хлопкового севооборота. Орашение хлопчатника и других культур хлопкового комплекса. Тр. СоюзНИХИ. Вып.34. Ташкент. 1976.
27 Дашевский Л.И. Динамика водно-растворимых питательных веществ в почве в связи с поливами. Тр. Союз НИХИ. Вып.24. Ташкент. 1972.
28 Жориков Е.А. Влияние удобрений на режим питательных веществ в почве. Ср. Средаз. Ст. Удобрений. Ташкент. – 1970.
29 Жориков Е.А., Савко З.С. К вопросу об агрохимических свойствах почв западного Узбекистана. ДАН УзССР. -1979. стр.10.
30 Зеленин Н.Н. Эффективность форм фосфорных удобрений на хлопчатнике. В кн. Минеральные удобрения и гербециды. М.: -1983.
31 Захаров П.И. Сроки и способы внесения фосфорных удобрений на засоленных почвах. Тр. Хорезмской оп. Станции. Вып. 1, Ташкент. -1973.
32 Кошкаров А.К. О полноценном использовании пласта люцерны культурой хлопчатника. Ташкент. – 1982.
33 Курочкина Е.Е. Изучение различных способов и сроков внесения азотных удобрений в почву, подверженную промывка. Сб.научных работ аспирантов Союз НИХИ. Вып.3, Ташкент. -1972.
34 Камалов М. Условия эффективного использования пахотных удобрений тонковолокнистым хлопчатником. Тр. Тадж. НИИЗ. Т.2. Душанбе. – 1981.
35 Лазерев Н.М. Экологическая микробиология и изучение почвенного плодородия. Тр. Всесоюзного института сельскохозяйственной микробиологии за 1941-1945 г вып. 1. Сельхозгиз. –М.: -1979.
36 Мадраимов И.И. Корневая система и химический сстав многолетных трав. АКЦАС. Союз НИХИ. Изд. САГУ. Ташкент. -1975.
37 Мухамеджанов М.В., Закиров А., Пирахунов Т. Интенсификация и химизация орошаемого хлопководства. Ташкент.- 1985.
38 Нешина А.Н., Халилева А.Ш., Сандумарова Д. Использование хлопчатником повышенных доз азотных удобрений, 6 изд. Тр. Союз НИХИ. Ташкент. -1976. вып.10.
39 Петров Е.Г. Плодородие почвы и значение глубокой вспашки и обработки пласта. Тр. НИХИ. Вып.49. -1971.
40 Парватов Е.Н. Материалы шестой конференции молодых ученых по сельскому хозяйству Узбекистана. Агрохимия и применение удобрений в хлопководстве. – 1980.
41 Ракицкая А.И. Микрофлора в почвах Голодной степи Самаркандской области. Известия научно-мелиоративного институт. Т.1. Л.: -1927.
42 Розанов А.И., Лебедев Ю.П. Влияние орошения на глубину залегания и химический состав грунтовых вод Голодной степи. М.: Л.: -1978.
43 Соколов А.В. Агрохимия фосфора. Изд. АН СССР. – 1970.
44 Семергей К.М. О системе удобрений в хлопково- люцерновом севообороте. Изд. Ан Турк. ССР. Т. 4. Ашхабад. -1973.
45 Тюрин И.В. Органическое вещество почвы и его роль в почвообразовании и плодородии. М.:-1977.
46 Яровенко Г.И. Минеральные удобрения важный фактор под хлопчатник. Брошюра. Изд. ЦК КПУз. -1983.
47 Яровенко Г.И. Физиолого агрохимическое исследования по формам азотных удобрений в питании хлопчатника. Изд. ФАН. Ташкент. – 1988.
48 Торопкина А.Л., Белоусов М.А., Манченко А.Я. О балансе минерального и биологического азота в почве. Применение удобрений в хлопководстве. Изд. ФАН. Ташкент. -1990.