Байланысқан тараптар туралы ақпараттарды ашу

Есептік кезеңде кез келген заңды тұлғаның қызмет нәтижесін ашу керек, өйткені қаржылық есеп беруде көрсетілген сандар болған оқиғаның себебін толық аша бермейді. Көптеген себептердің ішінен ең маңыздысы зерттеледі, әсіресе бір заңды тұлғаның екінші бір нарық субъектісімен болған қатынасы, яғни ШЖС қаржылық нәтижесіне қатты әсер еткен факторлар алынады. Егерде екі субъекттің арасында айрықша қатынастар қалыптасса, онда олар «байланысқан тараптар» деп аталады. Заңды тұлғаның қызметіне, қаржылық нәтижесіне және жағдайына әсер ететін негізгі факторлар, ішкі және сыртқы болып екіге бөлінеді.  

Ішкі факторларға осы заңды тұлғаның қызметіне қатысты шешімдерді қабылдауға және басқаруға, жоспарлауға тікелей араласатын басшылардың іскерлік атағын және жіктемесін жатқызуға болады. Көптеген заңды тұлғаларға инвестиция көбінесе қосымша қаржылық ресурстарының көзі ғана болып табылады. Заңды тұлғаның бағалы қағазын ала отырып, инвестор оның басқару қызметімен байланысты құқын және мүлкін қожалық етуші болып табылады.

Байланысқан тараптардың арасында өзара жасалатын операцияларға бағаны белгілеу үшін әртүрлі әдістер қолданылуы мүмкін:

—         Бақыланбайтын бағаларды салыстыру әдісі экономиканың салыстырмалы нарығында сатыпалушыларға сатылатын сатушымен ешқандай байланыста емес, ондағы салыстырылынатын тауарларға сүйене отырып баға белгіленеді;

—         Қайта сатылатын бағасы бойынша бұл әдіс тауарларды басқа тәуелсіз жаққа сатқанға дейін байланысты тараптардың бірінен екіншісіне аударған жағдайда пайдаланылады;

—         Қосымша шығындар әдісі жабдықтаушылардың жасаған шығындарына қолайлы үстемелер қосылады.

Қайта сату бағасын анықтау үшін орташа рентабельділік деңгейін пайдаланады, ал ол ұқсас өнеркәсіп саласының айналысын немесе капиталын пайдалануын салыстыруға мүмкіндік береді.

Кей жағдайда байланысты тараптардың пайдаланатын мәліметтерінде тек жасалған шығындар деңгейінде баға белгілеу басшылыққа алынуы мүмкін немесе жалпа баға беруден бас тартады.

«Төленбеген капитал шоты» заңды және жеке тұлғалардың шаруашылық серіктестіктің жарғылық қорына қосқан үлестері бойынша қарыздардың сомасы туралы ақпарат жинақталады. 5020 шоты тек қана жалған капиталды көрсетеді, яғни ол табыс табуға арналған жалған капиталдарды тіркейді. Демек сол капиталдарға иелік құқы бар екендігін білдіреді.

Астана қаласы бюджетінің 2005-2007 жылдардағы көрсеткіштерінің серпіні

1-кесте

млн.теңге

Материалдық емес активтер бабы бойынша есеп беруге жасалған корреспонденциясы: 

Акциялар бойынша дивиденттерді, сатып алынған бағалы қағаздар бойынша есептелінген пайыздарды, берілген қарыздарды алған келесі шоттар корреспонденциясы жасалады: 

Бағам айырмасы бойынша шыққан шығыстары жөнінде жасалатын шоттар корреспонденциясы:

Басқа ұйымдардың қызметіне үлестік қатысудан түскен табыстар (зияндар) 

Қорытынды. 

Қорыта келе айтсақ,қаржылық есеп беру дегеніміз кәсіпорынның өткен кезеңдегі қаржылық шаруашылық қызметін кешенді түрде сипаттайтын барлық көрсеткіштер жүйесін айтамыз. Қаржылық есеп берудің мақсаты өз пайдаланушыларына заңды тұлғаның қаржылық жағдайы туралы сенімді, мәнді және пайдалы ақпараттарды беру болып табылады. Қаржылық есеп берудің пайдаланушыларының қатарына потенциалды инвесторлар, кредиторлар, жабдықтаушылар, сатып алушылар, еңбеккерлер, сондай-ақ мемелекеттік органдар кіреді.

Қаржылық есеп беру басқарушы органдардың жұмысын және субъектінің ресурстарын, міндеттемелерін және ақша қаражаттарының болашақтағы ағындарын бағалауға, несие беру бойынша шешімдерге және инвестициялық қызметтерді қабылдауға пайдалы ақпараттарды береді.

Есеп беруге қойылатын негізгі талаптар: кәсіпорын қызметінің нәтижесін анық және объективті көрсету, барлық көрсеткіштерді бір-бірімен қатаң түрде үйлестіру, бухгалтерлік пен жедел-статистикалық есеп берудің сабақтастығын сақтау, әдістемелік және басқа да ережелерді сақтау болып табылады.

Бұрмаланған есеп бергені үшін кәсіпорынның басшысы мен бас бухгалтері ҚР-ның әрекет етіп тұрған заңдарына сәйкес жауап береді. Қаржылық есеп беруді жасау түгендеу жұмыстарынан басталады екен. Түгендеу – бұл бухгалтерлік есеп әдісінің элементтерінің бірі, ол есеп айырысудың ақша қаражатарының, аяқталмаған өндірістің, ТМҚ-ның, материалдық емес активтердің, негізгі құралдардың нақты қолда барын тексеруін және оладың есеп мәліметтерімен салыстыруын көздейді. Меншік түріне, қызмет түріне және жұмыс істеу тәртібіне қарамастан, оны барлық кәсіпорын жүргізеді. Ол құжаттаудың міндетті қосымшасы болып табылады. Тек соның көмегімен шаруашылықта болатын әрі жасалатын барлық шаруашылық құбылыстар бухгалтерлік есепте көрініс табады. Ол өзінің қамту жағдайына қарап екіге бөлінеді: толық және ішінара. Сондай-ақ қаржылық есеп беруді тек бір тұлға ғана емес, бірнеше тұлға жасай алады екен оны консолидалынған есеп беру деп атайды.

Осының барлыған ескере келе кәсіпорындар қай кезде болмасын өздерінің есеп берулерін әділ де шынайы жасауы ол әр кәсіпорынның да Қазақстан деген мемлекетіміздің де экономикалық және қаржылық  беделін көтереді, мемлекетіміздегі тұрақтылықты қалыптастырады деген ойыммен,өз курстық жұмысымдағы материалдарды ескере отырып, қаржылық есеп берудің қағидаларын сақтай отырып болашақта адал экономист немесе бухгалтер ретінде үлкен компанияның қаржылық есеп беруі менің қолымнан немесе өзімнің үлесімді қосу арқылы жасалады деген ойдамын!  

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 

1. Қазақстан Республикасының «Қаржылық және бухгалтерлік есеп беру туралы» заңы 28 ақпан 2007ж.
2. «Кәсіорындағы Бухгалтерлік есеп» В.В.Радостовец. В.И.Радостовец О.Шмидт.
3. «Шаруашылық субъектідегі бухгалтерлік есеп» В.Л.Назарова.
4. «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп принциптері» Ә. Әбдіманапов.
5. «Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері» Кеулімжаев, Құдайбергенов.
6. «Шоттар жоспарын бекіту» 23.05.2007ж.