Негізгі құрал-жабдықтар мен материалды емес активтер есебі

Негізгі құрал-жабдықтар мен материалды емес активтер есебі туралы қазақша реферат

        Өндірістік үрдісте жылдар бойы өз қызметін көрсететін, алдағы кезеңдерде табыс келтіретін және материалдық өндірісте, сонымен қатар өндірістік емес салаларда да еңбек құралы ретінде пайдаланылатын материалды активтер, негізгі құралдар болып саналады.

Колледждегі негізгі құралдарына: ғимарат, құрылғы, машина мен жабдықтар, күш беруші құралдар , өлшеу мен реттеу аспаптары, көлік құралдары, жылжымайтын мүліктер, компьютерлер, кітапхана қоры және басқа да негізгі құралдар жатады. Барлық негізгі құралдар өздерінің өндіріске қатысуына қарай өндірістік және өндірістік емес болып бөлінеді. Колледж өнім өндірмейді. Негізгі құралдар меншігіне иелік етуіне қарай меншіктік және уақытша жалға алынған болып бөлінеді. Колледжде негізгі құралдардың есебі сол кәсіпорынның баланстық шоттарында есептеледі. Ал жалға алынған негізгі құралдар есебі жалға алушы кәсіпорынның, баланстан тыс «Жалға алынған негізгі құралдар шотында есептеледі. Негізгі құралдар айналымнан тыс активтер Негізгі құралдар бухгалтерлік есепте шоттың үлгілік жоспарына сәйкес былай көрсетіліді:

2410 негізгі құралдар

2411 Жер

2412 ғимарат

2413 жабдық

2414 көлік құралдар

2415 компьютер

2416 кеңсе жиһазы

2417 құрал-сайман

2420 негізгі құралдардың амортизациясы

2430 негізгі құралдардың құнсыздануынан болатын шығындар

Колледжде негізгі құралдарды сатып алу, сату құрылтайшылардың үлес қосуы. Басқа ұйымдардың  яғни тегін беруін жоғары үкімет органдарының беруі және басқа жағдайларда келіп түседі. Бұл келіп түскен  яғни  кіріске алынған  негізгі құралдарға  кәсіпорын  үлгілі түрі « НҚ-1 нысанын  қабылдау  АКТ-сі толтырылады». Негізгі құралдарға қабылдау, тапсыру АКТ-сі колледждің бухгалтериясына  өткізіледі, АКТ пен бірге  техникалық төл құжат тапсырылады. АКТ негізінде   бухгалтериядан мүліктік карточка ашылады және әрбір объектіге  мүліктік номер беріледі номерлеу реттік сериялық  бойынша жазылады. Бухгалтерияда  толтырылған құжаттар  кәсіпорынның тиісті бөлігіне табыс етіледі. АКТ  ұйым басшысы бекітеді.

Шаруашылық операция мазмұны	Дебет	Кредит
Ұйымның өз есебінен салынған ғимараттың бастапқы бағасы (шаруашылық есебінен немесе мердігерлік жолымен)	2410	2930
Негізгі құралдарды күрделі жөндеу мен жетілдіруге жұмсалған шығындар	2410	2920
Негізгі құралдарды сатып алу: —         жауапты тұлғалар арқылы —         ұйымдардан —         жеке тұлғалардан	2410 2410 2410	1251 3310 3540
Түгендеу кезінде анықталған есепке кірмей қалған негізгі құралдарды кіріске алу	2410	6280

Негізгі құралдарың келіп түсуі.  Негізгі құралдардың түсуі мынадай құжаттармен рәсімделеді.

Негізгі құралдарды қабылдау – тапсыру (орнын ауыстыру) актісі негізгі құралдар құрамына жекелеген объектілерді негізу үшін; қолданылып жүрген заңға сәйкес олардың енгізілуі ерекше тәртіппен рәсімделуге тиіс жағдайлардан басқасы, оларды пайдалануға берілуін рәсімдеу үшін; негізгі құрал – жабдықтардың бір цехтан (бөлімнен, учаскеден) екіншісіне орын ауыстыруын рәсімдеу үшін; негізгі құралдарды қоймадан (қордан) пайдалануға берілуін рәсімдеу үшін, сондай – ақ басқа да субъектілерге берілген кезінде (жарғылық капиталға қосқан үлестерді, сатуды, сыйларды) оларды негізгі құралдардың құрамынан шығару үшін қолданылады.

Негізгі құралдарды қабылдауды рәсімдеу кезінде субъект жетекшісінің өкімімен тағайындалған қабылдау комиссиясы әрбір жекелеген объектіге бір данадан акт жасайды. Негізгі құралдардың бірнеше объектісін қабылдау – тапсыру актісін жасауға тек шаруашылық мүлкінің, құрал – сайманның, жабдықтардың және т.б. объектілердің есебін жүргізген кезде, егер бұл объектілер бір типті болса, құндары бірдей болып, бір календарлық ай ішінде қабылданған болса ғана жол беріледі. Рәсімделгеннен кейін осы объектіге қатысты техникалық құжаттама қоса тіркеліп акт бухгалтерияға беріледі, бас бухгалтер қол қойып, субъект жетекшісі немесе соған өкілетті адамдар бекітеді. Негізгі құралдардың кәсіпорын ішіндегі орын ауыстыруын рәсімдеу үшін актіні екі дана етіп тапсырушы цех (бөлім) қызметкері толтырады. Алушының және тапсырушының қолдары қойылған бірінші данасы бухгалтерияға тапсырылады, ал екіншісі тапсырушы цехта қалады.

Негізгі құралдарды ақысыз беру (сыйлау) кезінде акт (тапсырушы және қабылдаушы субъектілер үшін) екі дана етіп жасалынады.

Негізгі құралдарды басқа субъектіге сату кезінде актінің үш данасы жазылады: алғашқы екеуі өткізуші субъектіде қалады (онда бірінші дана негізгі құралдардың нақты бары, қозғалысы туралы есеп беруге, екіншісі – есеп – айырысу төлем құжаттарына тіркеледі), үшінші дана негізгі құралдарды қабылдаушы адамға беріледі

Тұрар Рысқұлов атындағы Қазақ экономикалық университетінің экономикалық колледжі егер негізгі құралдар шаруашылық қызметтер мақсатында алынады онда ол негізгі құралдар тобына жатқызылады, егер ол ұзақ мерзімге қаржылық салымдарды салуға арналған болса онда ол қаржылық инвестициялар негізінде көрсетіледі. Колледжде негізгі құралдардың келіп түсуі негізгі құралдарды қабылдау-өткізу (қозғалысы) (НҚ)№1 нысанындағы актімен ресімделеді. Ол жекелеген объектілерді негізгі құралдардың құрамына есептеу үшін, олардың пайдалануға берілуін ресімдеу үшін, негізгі құралдардың бөлімше ішіндегі қозғалысын ресімдеу үшін, негізгі құралдарды қоймадан (запастан) пайдалануға беру үшін, сондай-ақ басқа субъектіге беру мақсатында (жарғылық капиталға салымдар, өтеусіз беру) НҚ құрамынан шығарып тастау үшін пайдаланылады, Негізгі құралдарды қабылдауды ресімдеген кезде басшы тағайындаған қабылдау комиссиясы әрбір жеке объектіге бір дана акт жасайды.

Негізгі құралдардың есебі активтік 2411-2417 шоттарда жүргізіледі, оларда субшоттар бастапқы бағасымен немесе ағымдағы құнымен (негізгі құралдар бойынша қайта бағалаудан кейін) ескеріледі. Есептелген тозу сомаларын есепке алуға пассивтік 2421-2429-шоттар арналған.

Негізгі  құралдарды есептен шығару. Колледж өздерінің пайдалануындағы, яғни меншігіндегі негізгі құралдарын есептен басқа заңды немесе жеке тұлғаларға тегін бергенде, сатқанда, ұрланғанда, жоғалғанда, табиғи апат, зілзала жағдайында бүлініп жоғалғанда шығарады. Сонымен қатар өздерінің меншігіндегі негізгі құралдарын басқаларға айырбастағанда немесе ұзақ мерзімге жалға берген кезде де кәсіпорындар өздерінің балансынан негізгі құралдарды есептен шығара алады. Колледждің негізгі құралдардың іске жарамсыздығын, оларды бастапқы қалпына келтіру үшін жүргізілетін күрделі жөндеудің тиімсіздігін немесе мүмкін еместігін анықтау үшін, сондай-ақ негізгі құралдарды есептен шығаруға қажетті құжаттарды толтыру үшін ұйым басшысының бұйрығымен тұрақты комиссия құрылады.

Колледжда негізгі құралдарды есептен шығару үшін үлгілі түрі НҚ-3 «Негізгі құралдарды есептен шығару актісі» немесе үлгілі түрі НҚ-4 «Көлік құралдарын есептен шығару актісінің» тиістілері толтырылады.

Амортизация есебі.

          №1-ші «Негізгі құралдардың есебі» бухгалтерлік есеп стандартына (КЕХС) сәйкес, амортизация – активтің қызмет еткен  мерзімі бойына амортизацияланған құнды тарату процесі. Тұрар Рысқұлов атындағы Қазақ экономикалық университетінің экономикалық колледжі негізгі құралдар амортизациясын есептеу үшін «бірқалыпты (түзу сызықты) әдіс» қолданылады. Яғни объектінің құны, оның қызмет ету мерзімі ішінде өндіріс шығындарына біркелкі норма бойынша жатқызылады. Бұл әдіс негізгі құралдардың  тозуына, оның қызмет ету мерзімінің ұзақтығына байланысты болып келеді.

Қазақстан Республикасының салық заңдылықтарының белгіленген амортизациялық нормасының шегінде. Амортизациялық аударым сомасы 2420 шотында көрініс табады.

        Тұрар Рысқұлов атындағы Қазақ экономикалық университетінің экономикалық колледжі да келесідей амортизациялық нормалар келтірілген:

—        ғимараттар 1,43%

—                     көліктер  6,67%;

—                     компъютерлер мен ақпаратты өңдеуші құралдар 20%;

—                     алдынғы топтарда көрсетілмеген басқа да активтер 15%;

—                     өзге де негізгі құралдар 10%.

Негізгі құралдарыдың амортизациясын есептеу әдістері:

1)                Құнын бір қалыпты (түзу сызықты) жолмен есептен шығару.

2)                Құнын, орындалған жұмыстың, өндірілген өнімнің көлеміне тепе-тең мөлшерде есептен шығару (өндірістік әдіс)

3)                Жылдамдататын есептен шығару.

А) құнын сандардың жиынтығы бойынша есептен шығару (кумулятивтік әдіс)

Б) Қалдық құнынның кему әдісі бойынша.

Құнын бір қалыпты (түзу сызықты) жолмен есептен шығару. Бұл әдіс бойынша объектінің амортизацияланатын құны негізгі құралдардың жұмыс істейтін мерзімінің ішінде шаруашылық субъектісінің шығындарына бірқалыпты қосылып отырады. Бұл әдіс бойынша әр есепті жылда негізгі құралдарға есептелетін амортизациялық аударым сомасы осы негізгі құралдардың барлық пайдалану мерзімінде амортизацияланатын сомасын, яғни, бастапқы құн мен қалдық құны айырмасы объектісінің пайдалану кезеңіндегі есеп беретін жылдардың соңына бөлу арқылы есептеліп шығарылады. Мына формула пайдаланылады:

AA= Бастапқы құн- қалдық құн/ пайдаланылған мерзім

Құнын, орындалған жұмыстың, өндірілген өнімнің көлеміне тепе-тең мөлшерде есептен шығару (өндірістік әдіс).Бұл әдіс объектінің пайдаланылған уақытына емес оны пайдалану нәтижесіне негізделген. Бұл әдіс бойынша құрал арқылы өндірілетін 1 дана өнімге тиісті амортизациялық аударымды әр жылда осы құрал арқылы  өндірілетін  бір дана өнімге тиісті амортизациялық аударымды әр жылда осы құрал арқылы өндірілген өнім санына көбейту арқылы табады. Формуласы:

АА =(Бастапқы құн- Қалдық құн/ Жалпы өндіруге тиісті өнім саны) * әр жылда өндірілетін өнім саны.

Жылдамдататын есептен шығару.

А) құнын сандардың жиынтығы бойынша есептен шығару (кумулятивтік әдіс) – бұл әдістің кумулятивтік, яғни, сандардың қосынды жиынтық сомасы деп аталатынның себебі осы әдіс бойынша негізгі құралдарға амортизациялық аударым сомасын есептейтін формуланың алымы. Негізгі құралдардың пайдалану мерзімінің қалған жылдар санына тең болып, ал бөлімі ол активтің пайдаланатын барлық жылдар мерзімі сандарының қосындысына тең болуына байланысты. Бұл формула мына түрде жазылады:

АА= (Қалған жылдар саны/ пайдаланатын жыл сандарының қосындысы)* ( бастапқы құн – қалдық құн)

Жылдамдататын есептен шығару.

Б) Қалдық құнынның кему әдісі бойынша.

Бұл әдіс бойынша негізгі құралдарға амортизациялық аударым есептеу алдымен құнды бірқалыпты есептен шығару әдісі мен жүргізіледі. Ол үшін негізгі құралдардың бастапқы құны оның жұмыс істейтін мерзімінің, яғни,  пайдаланатын уақыт жылы санына бөлініп әр есепті жылға тиісті амортизациялық пайызды анықтайды. Бастапқы құнды 100%   деп анықтаймыз , одан ке»ін табылған  %  мөлшері 2 еселеніп негізгі құралдардың бастапқы құнына емес баланстық құнына көбейтіледі.

  Менің оқулық тәжірибе өткізген экономикалық колледжде Негізгі құралдарға амортизация  «Құнын бір қалыпты (түзу сызықты) жолмен есептен шығару» әдісі қолданылады. Мына формула пайдаланылады:

AA= Бастапқы құн- қалдық құн/ пайдаланылған мерзім

Мысалы:

 

№1.  Колледжде пайдаланылатын компьютердің

бастапқы құны- 73 100тг.

Қалдық құны -40 000тг.

Пайдалану мерзімі -5жыл.

Осы мәліметтерді формулаға сала отырып:

АА= 73100тг-40 000тг/5ж =6 620 тг

Амортизацияланатын сома 73 100-40 000=33 100тг

33 100тг * 20%=6 620тг

мерзім	Бастапқы құны	1жылдық амортизациялық аударым	Жинақ тозу	Қалдық құны
Сатып алынған мерзім	73 100тг	—	—	73 100тг
1ж аяғында	73 100тг	6 620тг	6 620тг	66 480тг
2ж аяғында	73 100тг	6 620тг	13 240тг	59 860тг
3ж аяғында	73 100тг	6 620тг	19 860тг	53 240тг
4ж аяғында	73 100тг	6 620тг	26 480тг	46 640тг
5ж аяғында	73 100тг	6 620тг	33 100тг	40 000тг

 

№2. Колледжде пайдаланылатын негізгі құралдарлың бірі- үстел жиһазы. Оның:

Бастапқы құны – 22800тг

Қалдық құны – 10 000тг

Пайдалану мерзімі – 10ж

Мәліметтерді формулаға салсақ:

АА= 22 800тг-10 000тг/10ж = 1280тг

Амортизацияланатын сома 22 800тг- 10 000тг= 12 800тг

12 800тг* 10%= 1280тг

мерзім	Бастапқы құны	1жылдық амортизациялық аударым	Жинақ тозу	Қалдық құны
Сатып алынған мерзім	22 800тг	—	—	22 800тг
1ж аяғында	22 800тг	1280тг	1280тг	21520тг
2ж аяғында	22 800тг	1280тг	2560тг	20240тг
3ж аяғында	22 800тг	1280тг	3840тг	18960тг
4ж аяғында	22 800тг	1280тг	5120тг	17680тг
5ж аяғында	22 800тг	1280тг	6400тг	16400тг
6ж аяғында	22 800тг	1280тг	7680тг	15120тг
7ж аяғында	22 800тг	1280тг	8950тг	13840тг
8ж аяғында	22 800тг	1280тг	10240тг	12560тг
9ж аяғында	22 800тг	1280тг	11520тг	11280тг
10ж аяғында	22 800тг	1280тг	12800тг	10000тг

 Негізгі құралдарды жөндеу. Кәсіпорындар  өздерінің негізгі құралдарын пайдалану мерзімі уақытынан бұрын тозып қалмауы үшін белгілі бір уақыт аралығында жөндеп отырады. Негізгі құралдарды жөндеу ұйымдастырылуына қарай жай және күрделі деп аталатын 2-ге бөлінеді.

1. Жай жөндеу- негізгі құралдардың тозып істен шығуы бөлшегін жұмыс үдерісі барысында ауыстыру немесе оны қалпына келтіру болып табылады.
2. Күрделі жөндеу – алдын ала жоспарланып сапалық және табиғи тозған негізгі құралдардың бөлшектерін толығымен ауыстырып оларды түгелдей жаңартуды айтады.

Колледж  өзінің негізгі құралдарын жөндеуге арнайы жабдықталған,   яғни осындай мақсатқа арналған ұйымдарды қарастыратын болса бұл жөндеудің мердігерлік әдісі болып есептеледі. Тұрар Рысқұлов атындағы Қазақ экономикалық университетінің экономикалық колледжі есебі бойынша негізгі құралдардың ликвидтік құны кіріске түскен кездегі бастапқы құнының 0,5% құрайды.

           Негізгі құралдарды түгендеу.  Негізгі құралдардың нақты бар-жоғын анықтау және олардың сақталуына бақылау жасау мақсатында субъекті басшылары нормативтерді, заңдарды және басқа да актілерді, сондай-ақ есеп саясатын басшылыққа ала отырып оқтын-оқтын негізгі құралдарға мүліктік түгелдеу жүргізіп отырады. Негізгі құралдарды түгендеуден бастаудан бұрын:

—  негізгі құралдарды есепке алу бойынша түгендеу карточкаларының, түгендеу тізімдемелерінің және тізімдерінің болуы мен мән-жайы;

—  техникалық паспорттар мен техникалық құжаттардың болуы;

— көрсетілген объектілердің дара кәсіпкердің немесе ұйымның меншігінде болуын, жауапты сақтауға тапсырылғанын немесе қабылданғанын растайтын құжаттардың болуы тексереді. Түгендеуді жүргізу алдында түгендеудің жұмыс комиссиясы өз мүшелеріне жұмыстың басталу мен аяқталу мерзімдері бекітілген бұйрық ұсынады. Нақты қалдықтарды аяқтаған күнге құндылықтардың кірісі мен шығысы бойынша барлық құжаттарды өңдеу аяқталып, талдау есебінің карточкаларында (кітаптарында) сәйкес жазбалар жүргізіліп, түгендеу күніне қалдықтарды шығарылып болуы керек. Түгендеу барысында кәсіпорынның балансына бұрын есепке алынбаған, мәліметтері дұрыс көрсетілмеген немесе тіпті көрсетілмеген негізгі құралдар табылған жағдайда түгендеу тізіміне олар жайлы жетіспейтін мәліметтер дұрыс және толықтырылып жазылуы керек. Кәсіпорынның бухгалтериясы негізгі құралдарға түгендеу жүргізудің нәтижесін анықтау үшін салыстыру тізімдемесін жасайды. Мұндай тізімдеме түгендеу барысында анықталған кәсіпорынның бухгалтерлік есеп мәліметтері мен ақпараттарына сәйкес келмейтін бұрын есепке алынбаған, яғни артық шыққан немесе кем шыққан негізгі құралдарға жасалады.

Негізгі  құралдарды түгендеген кезде комиссия объектілергі тексеру жүргізеді және түгендеу тізімдемесіне олардың толық атауын, мақсатын түгендеу нөмірлерін және басты техникалық немесе пайдалану көрсеткіштерін енгізеді. Егер объект қалпына келтіруге, жаңартуға немесе қайта жабдықтауға ұшыраса және оның салдарынан негізгі мақсаты өзгеріп кетсе, онда ол тиісті жаңа мақсаттағы атауымен тізімдемеге енгізіледі.

Колледжде негізгі құралдарды мүліктік түгендеу жылдық қаржылық есеп беру мен баланстарды жасау алдында, жылына ең аз дегенде 1 рет, қараша айында жүргізіледі. Үйлерді, ғимараттарды және басқа жылжымайтын объектілерді үш жылда 1 рет.

( № 29-37 қосымшалар)

Материалдық емес активтер есебі.

      Материалды емес активтер  келешекте табыс келтіретін ұзақ мерзімде пайдаланылатын және қолмен ұстауға жатпайтын экономикалық ресурстар.

Кейбір қаржылардың түрі де,  дебиторлық қарыздар мен төленген аванстар, көзге көрінбейтін  активтер  болып табылады, бірақ олар қысқа мерзімді болғандықтан  материалды  емес  активтер  қатарына жатқызылмайды. Бухгалтерлік есеп шоттың екінші бөлімінде есептеледі.

2700 Материалды емес активтер

2710 Гудвилл

2720 Гудвиллдың құнсыздануы

2730  Өзге материалды емес активтер

2740 Материалды емес активтердің амортизациясы

2750 Өзге материалдық емес активтердің құнсыздануынан болатын шығындар

Колледжде материалды емес активтері мекемелердің бірігуіне сәйкес  мемлекеттік  субсидия есебінен сатып алынуы, айырбасқа алынуы мүмкін. Айырбас  арқылы  сатып  алынған өзара  теңдес материалды емес активтерге келген бағасы бойынша есепке алынады. Материалды емес активтердің амортизациясын есептеу үшін, негізгі  құралдардың  амортизациясын есептеу тәсілдері  қолданылады. Олар :

— бірқалыпты тәсіл

— қалдықты азайту тәсілі

-Сандық жиынтық және пайдалану мерзіміне қарай амортизация есептеу

Колледжде материалды емес активтердің объектілерін қабылдауды рәсімдеуде АКТ  материалды емес активтер объектісінің әр-бір объектісіне 1 данадан  жасалады. Материалды емес активтер бірнеше объектілерін қабылдауы       рәсімдейтін жалпы АКТ жасауға болады. АКТ рәсімделген кейін материалды емес активтер объектісін немесе  оны қолданады жүйелер баяндайтын құжаттармен немесе объектісіне қатысты ұйымның сондай  және тағы басқа мүліктік құқықтарын растайтын құжат тіркеліп, ұйым бухгалтериясына беріледі, оған  бас бухгалтер қол қояды. Ұйым басшысы немесе материалды емес активтер соған уәкілетті тұлға бекітеді. Басқа ұйымға материалды емес активтер бергенде АКТ 2 данадан жасалады. Тапсыратын ұйым немесе материалды емес активтер есебі карточкасында тиісті жазба жасалады. Ұйым пайдалануына түскен  материалды емес активтердің есебі үшін қолданады. Материалды емес активтерді жатқызу тәртібі мен олардың құралы заңдармен нормативті актлермен реттеледі.Бухгалтерияда әр – бір объектіге карточка жүргізіледі. Форма кіріс алынуға арналған басқа құжаттардың негізінде 1 дана толтырылады..

Тұрар Рысқұлов атындағы Қазақ экономикалық университетінің экономикалық колледжі материалдық емес активтері бағдарламалық қамсыздандырудан тұрады. Бағдарламалық қамсыздандырудың құны 2730 шотында көрініс табады. Пайдалы қызмет көрсетудің мерзімі 5 жыл. Бағдарламалық қамсыздандырудың амортизациясы 2740 шотында есептеледі.

Материалдық емес активтердің есебі «материалдық емес активтер» №38 ҚХЕС-ке сәйкес жүргізіледі.Материалды емес активтер оларды сатып алуға төленген қаржы көлемінде бағаланады(бастапқы баға). МЕА-ның бастапқы құнына ұйым сатып алуға жұмсаған нақты шығындарын кіргізеді, сонымен қоса қайтарылмайтын салықтар мен алымдарды, және активтерді тікелей пайдалануға байланысты жұмсаған кез келген шығындарын қосады.

Материалдық емес активтердің амортизациясы

Кәсіпорындардағы материалдық емес активтер өздерінің пайдалануы барысында біртіндеп  сапалық жағынан тоза бастайды. Осы активтер  тозғанға дейін, яғни кәсіпорында пайдаланылған уақыт аралығындағы пайда әкелуі қажет. Егер бұл материалдық емес активтерді пайдалануда кәсіпорын табыс таппайтын болса, оларды актив қатарында есептеудің  қажеті де болмайды және бұндай жағдайда оларды сатып алуға кеткен немесе басқадай шығындар жиынтығы ұйымның зияны болып табылады.

Кәсіпорындарда материалдық емес активтерді пайдалану барысында олардың құнының бір бөлігі ай сайын, яғни оның пайдалану мерзімінде өндіріс шығындарына қосылып отырылады. Яғни, материалдық емес активтердің құнына амортизациялық аударым есептелініп тұрады. Амортизациялық аударым (өтелім) мөлшері материалдық емес активтердің бастапқы құнымен олардың пайдалану мерзіміне қарай анықталады. Материалдық емес активтердің пайдалану мерзімі кәсіпорынның қызмет атқаратын уақытынан аспауы керек. Егер материалдық емес активтердің пайдалану мерзімін анықтауға мүмкіндік болмаған жағдайда, амортизациялық аударым (өтілім) он жылға есептелінеді. Бірақ ол ұйымның қызмет атқару уақытынан (мерзімінен) аспауы керек. Жалпы материалдық емес активтердің тозуы бухгалтерлік есеп шоттар жоспарының: «Материалдық емес активтердің амортизациясы»,- деп аталатын шоттарында жүргізіледі.

Амортизациялық құн – «бастапқы құн алу жойылу құны» болып айқындалады.

Жойылу құны нөлге тең есептеледі, егер:

1. Пайдалы қызмет ету мерзімі соңында оны сатып алу туралы үшінші жақтың келісімі болмаса;
2. Мыналарға байланысты материалдық емес активтердің бұл түрі үшін белсенді нарық болмаса:

а) активтердің пайдалы қызмет ету мерзімі соңында мұндай нарықтың болуына;

ә) мүмкіндік, ықтималдық жоқ болса.

Материалдық емес активтер есебі бойынша жүргізілетін операциялар:

№	Шаруашылық операциялар мазмұны	Дт	Кт
1	Жарғылық қорға құрылтайшылар мен үлес қосушылардың есебінен келіп түскен материалдық емес активтер	2700	5020
2	Заңды тұлғалар мен жеке адамдардан тегін алынған материалдық емес активтер	2700	2740
3	Кәсіпорынның өз өндірісінде өндіріліп кіріске алынған материалдық емес активтер	2720	8110
4	Сату және басқа да жағдайларға байланысты материалдық емес активтерді есептен шығару: — қалдық құны бойынша; — жинақталған тозу құны бойынша:	2730 2740	2700 2700
5	Ұйымның өз есебінен құрылған МЕА бастапұы бағасын көрсету  (шаруашылық немесе мердігерлік тәсілдермен)	2730	7470
6	МЕА жетілдіруге кеткен шығандарды көрсету.	2730	7470
7	Материалдық емес активтерді сатып алу: —         жауапты тұлғалардың есебінен	2730	1251
	—          ұйымдардан	2730	3310
	—         Жеке тұлғалардан	2730	3540
8	Заңды және жеке тұлғаларға ақысыз берілген материалдық емес активтер	2730	6160