Халық даналығын «Қарттық – қуаныш емес» дейді. Афоризмнің тұжырымдылығы оны жәбірлегіш етеді, не ол болмыстың көпқырлылығымен барлық қиындылғымен түсінбейді. Бұл пікір болғандықтан оған қарама-қарсы болуы мүмкін. Қарттық адамдардың ойынша тек өзінің мүмкіндіктері мен резервтерін біртіндер азайтатын жас.
Қартайғандағы өмір оңай емес шығар. Бірақ ол адамдардың уақытқа пассивті демалу кезеңі сияқты қарайтыныдай стеротипті көзқарасарынан арылыу керек. Бұл – үнемі белсенділікке шақыратын өз тұлғасын және психикалық дамуындағы жауапкершілкке сезім, ұмытуға болмайтын өмір стилі өмірдегі құндылықтар мен қуаныштарды табу болып анықталған кезеңде таусылмайды, өзінің айналасындағылардан және өзімен құндылықтармен саналы үнемі көріп отыру керек.
Қартаю құлдырау процесі болмау керек. Қарттық кезеңнің шеберлігі әр минуттан өмірлік құндылықтарды тауып отырылуында.
Қарт адамдардың жастарда жоқ бір санасы бар бұл: өмір даналығы, білім құндылығы. Дәл осы даналық жер бетіндегі өмір сүруші адамға ұзақ уақыт серік бола алады, қоғамның дамуында күшті стимул мен фактор болып табуы мүмкін.
Ғылым адам өмірін адамдардың бір-біріне деген қызығушылығын теория, категория, түсінік және басқа да ғылым адамдары меңгерген құралдар мен ойлау тәсілдерін ұйымдастыра отырып анализдеуге тырысуда.
Қарт адамдар әлеуметтік қолдауды керек етеді. Ол өздерін комплектентті сезінуге мүмкіндік береді, «өздерін анықтау бақылаудағы» мұқтаждығын мойындап және олардың өмірін альтернативті жас іздеу керек.
Әлеуметтік қолдау өмірдегі соңына бейімделу мен әрекеттесетін маңызды фактор.
Егде адамдар өзіндік жеке әлеуметтік қауым болып табылады. Оның ерекшелігі тұрғындардың қартаюы қоғамның урбанизациялануы, демократиялануы, әлеуметтік-мәдени қызмет аясының дамуы зейнетақымен зейнеткерлердің санының көбеюі, ересек балаларымен, қарт ата-аналардың бөлек тұруы арқылы күшейе түседі. Қоғамдық егде адамдардың рөлі олардың тарихи тәжірибе мен мәдени дәстүрлерді ұстанушы, жеткізуші ретінде анықталады. Нақты бір әлеуметтік-мәдени ұрпақтардың әлеуметтік өмірбаянына байланысты өзіндік ерекшеліктерге ие. Барлық кезеңдерде, дәуірлерде және барлық қоғмадарда жеке тұлғаның өмір қызметінде жасерекшелігі терең із қалдырады. Егде адамдардың жалпы ерекшелігі олардың ақыл-ойы, әдеттері, мінезі мен әлеуметтік бағдарының қалыптасуы көне дәуірлерден бастап қазіргі күнге дейін философиялық және психологиялық, педагогикалық әдебиеттерде кең талқылынып келеді.
Біздің еліміздегі қарт адамдардың өмір салты мен демалысын зерттеу, оларға мемлекетпен қоғамдық ұйымдардың назар аударылыуы жеткілкті дәрежеде емес. Қарттардың тәжірибесі мен күш қуаты толық дәрежеде пайдалынбайды.
Қазақстан бірқалыпты дамып келе жатқан елдердің қатарына жатады, сондықтан халықтың қартаю проблемасын адам әлеуметін дамыту, қарттыққа лайықты кепілдік беретіндей әлеуметтік қамсыздандыру жүйесін жетілдіру арқылы шешу қажет.
Қартаю үрдісі қарт кісілердің өмір сүру салтын өзгертеді. Қарт адамдардың психологиялық құрылымы өзгеріске ұшырайды. Бұл кезде әлеуметтік қызметкердің үлесін қосу қажет.
Қоғамда қазір қарттар өз туған балаларының шапағатын таппай өмірге лайықты қамтамасыз ету бағытында әлеуметтік жұмыскерлердің шапағатын көреді.
Аталған мәселелерді шешу үшін, оған қатысты теориялар негізінде дұрыс әлеуметтік жұмыстың қажеттілігін айқындау және ұсынуды қажет етеді.
Халықтың қартаю кеңеюіне енген кейбір елдердің тәжірбиесі мыналар көрсетеді.
Зейнетақыға шыққан жеке адамдардың қоғамда бейімделуі қиын және күрделі жағдайда өтіп отырады. Біздің елімізде еңбекке қабілетті жастағы адамдардың және жасы бойынша еңбекке қабілетсіз адамдардың ара қатыннасы, балалармен егде адамдарды жүру қарқынынан нақты айқындалып отыр. Соңғы он жыл кезегінде демографиялық жүктеме коэфициенттің уақытша төмендеп, кемуі еңбекке қабілетті адамдар жүктемесінің азаюымен қатар өтіп жатыр. Бұл ситуация құрамында қарт адамдар бас отбасыларға мемлекетті қолдаудың маңыздылығын күшейте түседі.
Бәрінен бұрын жалғызбасты тұрып жатқан қарт адамдардың өсу үрдісі қалыптасып барады.
Қартаю адамның құлдырауына себеп болмау керек, бұл жастың қызығы — өмірдің әрбір минутынан адам жаңа, ұмытпас құндылықтар алып отыруы керек. Қарттармен әлеуметтік жұмыс жүргізу әлекуметтік қызметкерге көптеген міндеттерді жүктейді. Сондықтанда әлеуметтік қызметкер бір салада емес, ол психолог, педагог, медициналық қызметкер ретінде қызмет атқару керек.
Қарттарды әлеуметтік қорғау, оларды кедейліктен арылтуды, өмір сүру деңгейін арттыруды қарастырады. Егер бұрын қарттар үшін жауапкершілікті негізінен отбасы көтерсе, қазір көп жағдайда бұл міндет мемлекеттік және жергілікті органдарға, әлеуметтік қорғау мекемелерге жүктеліп отыр. Қазір әлеуметтік көмекке мұқтаж 12 мыңнан астам адам зейнеткерлермен мүгедектерге арналған 65 мемлекеттік стационарлық медициналық-әлеуметтік мекемелерде өмір сүріп жатыр, 33 мыңнан астам жалғызбасты қарттарға әлеуметтік қызметкерлер үйге барып қызмет көрсетеді.
Қазіргі қарттардың ең бір ауыр кезеңі — ол ешкімге керек болмауы. Неге осындай жағдай біздің алдымызда тұр? Бұрынғы ата- бабаларымызға қарасақ ондай болды ма? Голландияның астанасында 350 қарттар үйі бар екен. Ол қоғамға да, сондағы қарттардың өздері мен отбасына да тиімді деседі. Ал осындай жағдай біздің елімізге келсе не болмақ? Бұл біздің қоғамға жат қылықтарының бірі емес пе. Қарттар өз балаларынан жылу, ылтипаттылық, мейірімділік көрмегендіктен оны үнемі аңсап жүреді. Қарттарға құрмет көрсету адамгершілігі өз балаларынан болмасада, басқа жастардан туындалуы мүмкін. Қазақ психологиясында мынанадай заң бар: «Өмірге әкелген ата- анаңды, өлгенше құрметте!».
Қоғамдағы қарттардың өз туған балаларынан шапағат таппай өмір лайықты қамтамасыз ету бағытында мемлекеттің шапағатын көреді. Жасы үлкен қарияны құрмет ету, олардың киелік кеңестерін, ежелге келе жатқан халқымыздың дәстүріне сай берген ақыл кеңесін тыңдай отырып солар көрсеткен жолмен жүру дәстүрі халықты ежелден бар.
Қарттар үйінде әр түрлі жастағы денсаулық деңгейі әр түрлі, тұрмыстық жағдайы әр түрлі қарттар орналыстырады. Мысалы әлі еңбек етуге жарамды, денсаулығы тың ата-әжелерде денсаулығы жарамсыздары да кездеседі.
Қарттар үйінде қарт адамдарды әлеуметтік жұмыстарға араластырудың мәні зор. Әдетте әлеуметтік қызметтер қарттармен тікелей өздері жұмыс істегенімен басқа адамдарды, көпшіліктерді, балаларды аралыстырады.
Әлеуметтік қызметкердің негізгі міндеті – әрқашан уақыт тауып қарттармен атқаратын жұмыстарды ұйымдастырып, оларды жүйелі түрде жүргізіп отыру.
«Жастық шақтың несі жақсы, өмірден адасуы әлі алда,
Қарттық шақтың несі жаман ақыл толған қалтаңда»
Әрине, әр жастың өз ерекшеліктері мен құндылықтары өзгеше. Бірақ адам қартайған сайын оған қамқорлық, көмек пен махаббат керек. Өмірде ең жақсы өзіңді біреуге керек қылғаны емес пе.
Қарт кісілерге әлеуметтік қамқорлық көрсету – әлеуметтік жұмыстың негізгі басты бағыттарының бірі. Қамқорлық қарт азаматтардың жекелік, меншіктік құқықтары мен қызығушылықтарын құқықтық түрде қорғау негізінде түсіндіріледі.
Мемлекет қарттардың мінез-құлқын, өзіне және қоғамға көз қарасын қалыптастыруға әр кез дайын болу қажет. Қарттарда сүйіспеншілік, төзімділік, қарапайымдылық, адалдық, өзіне-өзі сену, қайырымдылық, әрине денсаулықты нығайту әлеуметтік қызметкер үшін басты мәселе. Қарттармен жұмыс жүргізгенде, әсіресе жалғызбасты қарттарға әр түрлі мақсаттары бар.
Қорытындылай келе, қарттарға қамқорлық көрсету — біздің ортақ парызымыз! Әлеуметтік жұмыскерлер олармен тиімді жұмыстар жүргізіп, оларға өмірлерінің сонғы кезеңдерінде айанбай көмек көрсету керек. Күнделікті қамқорлық пен қолдауды қажет ететін борыш бүгінде мемлекеттік — әлеуметтік саясатқа айналып отыр. Соңғы жылдары көрсетілетін әлеуметтік қызметтер тізімі ұлғаю үстінде. Әлеуметтік қызмет көрсету одан әрі дамуы, болашақта әлеуметтік қызметтер туралы заңының дұрыс бағытта жұмыс атқарылуына сенімдеміз. Ата-әжелеріміздің жақсы өмір сүруі мемлекет үшінде, отбасы үшінде тиімді және үлкен қуаныш. Біз әлеуметтік жұмыскерлер қарт адамдармен тиімді жұмыстар жүргізіп олардың жақсы өмір сүруі үшін айанбай тер төгеміз.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
КІТАПТАР МЕН МОНОГРАФИЯЛАР ТІЗІМІ:
1. Холостов Е.И. Социальная работа с пожилыми людьми. — Москва. 2009. – 596с.
2. Щукина Н.П. Институт взаймопомощи в системе социальной поддержки пожилых людей. – Москва, 2004. 365с.
3. Холостова А. Социальная работа: теория и практика. — Москва, 2004. — 596 с.
4. Курбатов В.И. Социальная работа. — Москва, 2007. С.122
5. Основы социальной работы. Под ред. Басова, — Москва, 2005. – 256 с.
6. Павленок. П.Д. Теория, история и методика социальной работы — Москва 2007. -566 с.
7. Агафонов А.Н. Социальная работа: теория и технология. — Астана 2005. -320 с.
8. Яцемирская Р.С. Социальная геронтология.- Москва, 2006. – 124с.
9. Дементьева Н.Ф., Модестов А.А. Дома-интернаты: от призрения к реабилитации. — Красноярск, 1993г.- 195 с.
10. Социальная работа / Под ред. проф. В.И. Курбатова. – г. Ростов-на-Дону: «Феникс», 2000 г. — 576 с.
11. Социальная геронтология./ Под общ. Ред. Р.С. Яцемирской – Москва, 1998 г. – 420 с.
12. Социальная работа с пожилыми людьми: Настольная книга специалиста по социальной работе. – Москва: Институт социальной работы., 1996 г. — 336 с.
13. Холостова Е.И. Социальная работа // Учебное пособие. – Москва. 2005г.- С. 569
14. Технологии социальной работы: Учебник под общ.ред. проф. Е.И.Холостовой. – М.: ИНФРА-М, 2002. — 400с.
15. Холостова Е.И. Пожилой человек в обществе: В 2 ч. М.: Cоциально- технологический институт, 1999.- 320с.
16. Холостова Е.И., Дементьева Н.Ф. Социальная реабилитация: Учебное пособие. – М.: Издательско-торговая корпорация «Дашков и К», 2002. –340с.
17. Черносвитов Е.В. Социальная медицина. – М.: Гуманит. изд. центр ВЛАДОС, 2000. — 304с.
18. Ширина М.Г. Демографические и клинико-эпидемиологические исследования в геронтопсихиатрии. — МРЖ, р.14, №12. С. 322
19. Энциклопедия социальной работы (перевод с английского). Москва. 2005г.- С. 56
20. Альперович В. Д. Социальная геронтология. Ростов- на- Дону: Феникс, 1997г.-557с.
21. Альперович В.Д. Геронтология. Старость. Социокультурный портрет. — М.: ПРИОР: Эксперт. Бюро, 1998.- 270с.
22. Васильчиков В.М. Развитие геронтологической службы в системе социальной защиты населения / Первый Российский съезд геронтологов и гериатров. Сборник тезисов и статей. — Самара, 1999. — С.518-519.
23. Елютина М.Э. Современный дискурс социальной геронтологии: Учеб.пособие по дисциплине «Социол.» для студентов гуманитар, специальностей. — Саратов: Сарат. гос. техн. ун-т, 2003. — 56с
24. Демографические перспективы Казахстана.-Алматы: Центрально- азиатское агентство политических исследований, Фонд им. Фридриха Эберта Казахстане, 2001. С.220
- Пузиков М.Ф. Проблемы социальной адаптации пожилого человека. Алматы, 2011. – 45с.
- Калиева, А.А.. Социальная адаптация пожилых людей к современным условиям (на примере г. Алматы).- Алматы, 2010
МЕРЗІМДІ БАСЫЛЫМДАР ТІЗІМІ:
27. Игисинова К. Проблемы обеспечения здорового старения в пожилом возрасте // Материалы IV ежегодной Международной научно-практической конференции «Современные аспекты общественного здоровья и здравоохранения». – Алматы, 28–29 сентября, 2005 г.– С.44–46.
28. Абзалова Р.А. Современные подходы к определению старости. Социальные аспекты работы с пожилыми клиентами семейных врачей // Проблемы социальной медицины и управления здравоохранением. 2004. 33. Стр.33–37.
29. Ковалева Н.Г. Пожилые люди: социальное самочувствие. // СОЦИС.- М., 2001, №7. С.13-19.
30. Козлова Т.З. Здоровье пенсионеров: самооценка // СОЦИС, № 12,2000.-М., Наука-С. 89-27. Альперович В.Д. Если вам за 60 // г. Ростов-на-Дону. 1999г. С. 45
31. Альперович В.Д. Геронтология. Старость. Социокультурный портрет. // Учебное пособие. – Москва., 1998г. С.23
32. Козлова Т.З. Мониторинг удовлетворенности пенсионеров условиями жизни // Социс, № 9,1999.- М.: Наука.-С.46-49.
33. Алешин Г. Ресторан папы Карло приглашает. // Социальное обеспечение. М., 2002, № 2.- С.25-29.
34. Ананьев Б.Г. Психофизиологическая эволюция взрослого человека и геронтогенез // Тезисы 9-го Междунар. Конгресса геронтологов.-Киев, 1972. -т. 2. С.100
35. Бреев Б.Ю. К вопросу о постарении населения и его депопуляции. // СОЦИС.- М., 1999, №2. С.61-66.
36. Парахонская Г.А. Пожилой человек в семье// Социс, №6, 2002. — М., Наука-С.103-110.
37. Бугрова О. Социальные программы для пенсионеров. // Социальная защита. // Со-циономия М., 2003, №6. — С.11-14.
38.Саралиева З.М., Балабанов С.С. Пожилой человек в центральной России. // Социс. М., 1999, № 12. С.99-112.
39. Демографический ежегодник Казахстана, агентство РК по статистике, 2009. С.40
НОРМАТИВТІК-ҚҰҚЫҚТЫҚ АКТІЛЕР:
40. Закон «О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан» от 20 июня 1997 г. ( с изменениями идополнениями).
41. Закон Республики Казахстан от 17 июля 2001 г.№246-II ЗРК «О государственной адресной социальной помощи».
42. Национальный отчет о человеческом развитии за 2005 год подготовлен группой авторов позаказу Программы Развития Организации Обьединенных Наций в Казахстане при участии Фонда Народонаселения ООН
43. Закон «О республиканском бюджете на 2011 — 2013 годы»
44. Пожилое население. Итоги переписи населения 2009 года в Республике Казахстан.- Астана, 2010