Инвестиция-бұл шығын жиынтығы, өнеркәсіп, құрылыс, ауыл шаруашылық кәсіпорындардағы және т.б. экономика саласыңдағы күрделі салым үлесін өткізу.Инвестиция қызметінің басты мақсаты-кәсіпорын кірісі мен проценті.
Инвестиция көздері болып жаңа құрылған құн немесе басқаша айтқанда жинақталған таза кіріс бөлігі табылады.
Кәсіпкерлер оны меншіктік кіріс(өзін-өзі қаржыландыру) шотында және саудалық капитал рыногында(таратылынды қаражат) жұмылдырылады. Инвестиция көзі амортизатциялық аударым болып табылатын негізгі капиталды жаңарту.
Инвеститция өзінің бағыттары немесе сатып алу мақсаты бойынша қаржы инвеститция мен нақты инвеститця болып екіге бөлінеді.
Қаржы инвестициясы-бұл құнды қағаздарға жұмсалынған қаржылар.
Нақты инвеститция-өнеркәсіптің негізгі капиталына және материялдық-өндірістік қорлар өсіміне жұмсау.
Технологиялық құрылым инвестиция шығын мен негізгі капиталдың актив элементтері ара қатынасы мен оның пасивтік элементтері анықталады.
Қаржы инвестициясы келесі котегорияларда иелену мерзіміне байланысты жіктеледі:
.қысқа мерзімді несие-1жылға деиін иелену;
.ұзақ мерзімді инвестиця- иелену мерзімі 1 жылдан астам.Қозғалмайтын мүлік (жер,үй) иеленуші субъект бұл инвестицияны ұзақ мерзімді несиеге жатқызады.
Қаржылық инвестицияны сатып алған кезде, ол оны сату күнімен,оған қоса сатып алған кездегі шығын( делдалдық сыйақы мен банктік қызмет көрсету сый ақысы) құны бағаланады.
Қаржылық инвестиция құны бойынша сатып алуға проценттер,дивиденттер,сатып алғанға дейінгі уақыт есебі, есепте сатып алу құны көрсетіледі;
Сатып алу құны мен құнды-құнды қағаздар инвестициясын өтеу құны арасындағы айырмашылықты инвестор иемдену мерзімінде өтейді.
Қысқа мерзімді инвестиция бухгалтерлік баланста есептелінеді: ағымдағы құны, сатып алу құны мен ағымдағы құнын арзандатылған баға бойынша.
Ұзақ мерзімді қаржы инвестициясы бухгалтерлік баланста :қайта бағалау есебінің құны ,сатып алу мен ағымдағы құнның арзан бағасы бойынша есептеледі.
Ұзақ мерзімді қаржы инвестициясын қайта бағалау үшін қайта бағалау дүркінділігі мен ұзақ мерзімді инвестицияның бір түрін қайта бағалауды анықтау.
Ұзақ мерзімді қаржы инвестициясын қайта бағалау сомасына меншік капиталын кқбейтуге қатысты. Инвестиция құнын төмендетуге сол инвестицияны бағалауға дейінгі сомасы енгізіледі. Бағалауға дейінгі сомасы жоқтығынан және сол инвестиция құны шығынға қатысты болады. Бағалауға дейінгі инвестиция шығын өтемінен кейінгі меншік капиталының құнының қайтымсыз төмендетілуі әр инвестицияға бөлек анықталады және есептеледі.
Инвесторланған субъектісі инвестордың үлес мөлшері мен қауіптің алуан түрлеріне көңіл аударған жағдайда қабылданады.
Қаржы инвестициясының істен шығуында сатудан алынған кіріспен баланстық құн,шығынды шегеру шығыс пен кіріске кірмейді.
Ұзақ мерзімді қаржы инвестициясын қысқа мерзімдегі аударуға байланысты:
•егер қысқа мерзімді қаржы инвестициясы сатып алу мен ағымдағы құнының арзан бағасы болса,ұзақ мерзімді қаржы инвестициясы сатып алу мен баланстық құнының арзан бағасы бойынша. Егер инвестиция ерте қайта бағаланса,онда (қайта бағалау сомасы кіріс немесе бөлінбеген кіріс) оларды қайта бағалау аудару сомасы кезінде есептен шығарылуы керек;
баланстық сома, егер қысқа мерзімді қаржы инвестициясы ағымдағы құн бойынша есептелінсе.
Қайта бағалаудың ерте еңгізілген сомасы бұл инвестиция бойынша кіріс болып беріледі.
Керісінше,ұзақ мерзімді категорияға қысқа мерзімді қаржы инвестициясын аудару:
•сатып алу мен ағымдағы құны арзан баға бойынша ;
•ағымдағы құн, егер олар ертедегі осы құн бойынша көрсетілсе .
Инвестицияны тиімділігі актив элеметтері үлесі өскен жағдайда артады.
Инвестициялар- экономика дамуының қарқынының орнықты және жоғары қамтамасыз етудін керекті факторы.
Шетел инвестициясы- бұл мүліктік инвестицияны барлық түрі және олар құқығы болу,сонымен кіріс алу мақсатында өнеркәсіп қызметіндегі объект инвесторлармен салынған меншік.
Қазақстан Республикасының шетел инвесторларын ретінде:шетелдік заңды тұлңа,шетел азаматтары,азаматтыға жоқ тұлға, шетелде тұрақты жері бар ҚР-ның азаматы,шетел мемлекеті, халықаралық ұйымдары көрсете алады.
ҚР территориясында:
•шетел кәсіпорындары-шетел қатысуымен жасалған кәсіпорын,ҚР заңдарына сәйкес ,шетел инвесторына толық жататын ;
•бірлескен кәсіпорын-шетел қатысуымен жасалған кәсіпорын,ҚР заңдарына сәйкес,мүлік бөлігі(акция,үлес) жартысы шетел инвесторына жататын.
Шетел инвестицияларының есебі синтетикалық шотта ішкі инвестицияның аналитикалық есебінде құрылады немесе керісінше.
Еншілестік инвестициясына есеп беру, тәуелді және бірлесіп бақыланған шаруашылық серіктестігі.
ҚР-ның Азаматтық Кодексіне қатысты шаруашылық серіктестігі еншілестікті мойындайды, егер басқа(негізгі немесе бас) шаруашылық серіктестігіне қатысуын қайта басқару күшіне оның жарғы капиталы немесе олардың арасында қатысты шарт жасау, немесе басқа түрде шешімді анықтау мүмкіндігі осындай серіктестікті қабылдауда; тәуелді акционерлік қоғамның тәуелдігін мойындау, егер басқа (қатысушы, қайта басқарушы)заңды тұлға 20 %-тен артық дауыс беруші акциялар алды; бірлесіп бақыланатын заңды тұлға- бұл серіктестік ,яғни басқа заңды тұлға. Әсеріне түскен шарт жасау күші және де инвестицияланған қаржы объект қаржылық пен басқа саясаттың дәрежесі үлкен немесе кіші екенің анықтауға мүмкіндік береді.
Инвестиция есебі 14 бөлімде «Инвестиция »жүргізіледі оған қоса келесі синтетикалық шоттар : 141 « Еншілес серіктестіктерді инвестициялау», 142 «Тәуелді серіктестерді инвестициялау»,143 «Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғаны инвестициялау», 144 «Басқа инвестициялар».
Берілген өнімнің шоттары бірлесіп бақыланатын заңды тұлға ,еншілес,тәуелді серіктестіктін үлестік жарнасы мен акцияларындағы инвестициялық қозғалыс пен ақпараттың болуының бір ыңғайлануына арналған.
141-144 шоттар активті,күрделі болып табылады. Аналитикалық есеп инвестицияланған (және оның түрі ) кәсіпорын және оның түрлері бойынша жүргізіледі. Инвестиция есебінде келесі әдістер қолданылады:
Үлес қосу әдісі -әдіс есебі , тәуелді шаруашылық серіктестіктін таза активтер өзгерісіндегі инвестор үлесінің мөлшерін мойындауы бойынша оның саласы кейінгі өсуі(кему) сатып алу құны бойынша сатып алған мезеті көрсетілетін инвестициялар.
Құн әдісі-есептеу әдісі , инвестицияны сатып алу мезетінде сатып алу құнын бейнелеу. Инвестициядағы кіріс сатып алған мезгілден кейін пайда болған тәсілді шаруашылық таза кіріс қорының жалпы сапасындағы қаралған дивиденттер мөлшері бойынша инвесторлар қаржылық-шаруашылық қызметі шешімі туралы есеп беруін мойындайды.