Барлауға келісім-шарт бойынша жұмыстарды жүргізу барысында «А» компаниясы барлауға 70,155 млн теңгеге жалпы сомаға шығыстар жұмсады, одан:
20 мың теңге барлау жұмыстарын жүргізу үшін негізгі қаражаттарды сатып алумен байланысты шығыстар,
50мың теңгені ағымдағы шығыстар құрады,
100 мың теңге- жазылмалы бонус төлемі,
40 мың теңге- қызметкерлердің еңбекақысын төлеу қоры,
15 мың теңге- өндірістен тыс және өзге де шығыстар.
Компания барлау бойынша қызмет кезеңі үшін 90 мың теңге- тәжәрибелік-өнеркәсіптік партияны сатудан, 5 мың теңге сомасында депозит бойынша проценттерді банктің төлеуі түрінде кіріс алынған, 80 мың теңге технологиялық жабдықты лизингке тапсырудан және 100 мың теңге келісім-шарт аумағында геологиялық-барлау жұмыстарын өткізу үшін тартылған мердігерлердің ұй-жайларды жалға тапсыруынан алынды.
70,155 млн-нан оларды одан кейінгі амортизация және табиғи ресурстарды өндіруге дайындық жұмыстары мен геологиялық зерттеуге жүргізілетін шығыстар сомасын айқындау кезінде мыналар шегеріледі:
пайдалы қазбалардың тәжірибелік-өнеркәсіптік партияларын сатудан алынған сома- 90 мың теңге,
мүлікті жалға тапсырудан алынған кіріс сомасы-100 мың теңге,
және сонымен 69,965 млн теңге сома амортизацияланды.
Амортизацияланатын шығыстар сомасын есептеу кезінде мынадай кірістер 70,155 млн теңге жалпы шығыс сомасынан шегерімге жатады:
- процент түрінде алынған кірістер- 5000,0 мың теңге, олар Салық кодексіне сәйкес жылдық жиынтық кірістен алынып тастауға жатады;
- лизингке технологиялық жабдықты тапсырудан алынған кірістер;
- 80,0 мың теңге, өйткені олар Салық кодексіне сәйкес жылдық жиынтық кірістен шегерімге жатады.
Аталған табиғи ресурстарды геологиялық барлау, әзірлеу немесе пайдалануға құқығын алумен байланысты салық төлеуші шеккен материалдық емес активтерге, шығыстарға да қолданылады.
Бұдан басқа, аймақтардың әлеуметтік саласын дламытуға және қазақстандық кадрларды оқытуға жер қойнауын пайдаланушылар шеккен шығыстар жер қойнауын пайдалануға келісім-шарттармен белгіленген сомалар шегінде шегерімге жатады.
Тарату қорына жер қойнауын пайдаланушы нақты жүргізген аударымдар келісім-шартпен белгіленген мөлшерде ЖЖК-тен шегерімге жатады. Аталған аударымдар жыл сайын Коммерциялық өндеру басталғаннан кейін жүзеге асырылады және әзірлеу жоспарына мерзім сайын енгізілетін мүмкін болатын өзгерістерді ескеріп әзірлеу жоспарына сәйкес өндірудің қалған есептік мерзіміне кен орнын әзірлеудің оң практикасына сәйкес айқындалатынтаратуға есептік шығыстар сомасынбөлу жолымен есептеледі. Егер тарату шығыстарының нақты шегі тарату қорына төленетін сомадан аз болса,тиісті қалдық жер қойнауын пайдаланушының ЖЖК-не енгізіледі.
Ұзақ мерзімді келісім-шарттар бойынша шығыстар мен шегерімдер оларды нақты орындау бөлігінде әрбір салық кезеңінің ішінде ескеріледі;
Жер қойнауын пайдаланушы жыл сайын 300 млн теңге бойынша 600 млн сомаға көмірсутегін жеткізуге 2 жылға сатып алушымен келісім-шарт мжасады. Сатып алушының мекен-жайына өнімді бірінші жылы 270 млн теңгеге және екінші жылы 350 млн теңгеге нақты жіберді.
Бұл жағдайда, келісім-шарт шартына қарамастан жер қойнауын пайдаланушы бірінші жыл үшін ЖЖК-ке 270 млн теңге екінші жыл үшін сәйкесінше 350 млн теңге енгізді.
Егер кез-келген жыл үшін Мердігердің салық салынатын кірісі шығын алып келсе, онда салық Кодексінің 124-бабына сәйкес мұндай шығын келесі жылға немесе жылдарға көшіріледі («көшірілетін шығын»), алайда көшірудің мұндай кезеңі көшірілген шығындардың кез-келгені үшін жеті жылдан аспауы тиіс.
Үстеме пайдаға салық салу объектісі жиырма пайыздан жоғары пайданың ішкі нормасы (ПІН) алынған жер қойнауын пайдаланушының есепті кезең үшін әрбір жеке келісім-шарт бойынша жер қойнауын пайдаланушының таза табысының сомасы болып табылады.
ПІН мындай формула бойынша жер қойнауын пайдаланушының жылдық ақша ағымдарының инфляция индексіне түзетілген негізде есептеледі:
ПІН= r1+ КТҚ(r1) х(r2-r1)
КТҚ(r2) – КТҚ(r1)
Онда, ПІН – пайданың ішкі нормасы – жүргізілген инвестициялардың өтімділік коэффициенті;
КТҚ – келті рілген (ағымдағы) таза құн – дисконттаудың уақыты мен ставкасына ақшасына ақшалардың құн өзгерісіне түзетүмен қолма- қол ақшаның ағымынан ескеріп есептелген салынған инвестициялары қайтару құнының есептік көрсептік көрсеткіш;
r1- дисконттау ставкасы (пайыздық ставка), оның кезінде КТҚ ең аз оң мәнге тең(КТҚ(r1));
r2- дисконттау ставкасы (пайыздық ставка), оның кезінде КТҚ ең аз теріс мәнге тең (КТҚ(r2));
Жер қойнауын пайдалануға келісім-шарт жасаған компания 10 жыл ішінде Көмірсутегін өндіру мен Кен орнын әзірлеу бойынша қызметін жүзеге асырды. Қызметін жүзеге асыру нәтижесінде онда мынадай нәтижелер қалыптасты:
|
Р/с N |
Көрсеткіш |
1-й жыл |
2-й жыл |
3-й жыл |
4-й жыл |
5-й жыл |
6-й жыл |
7-й жыл |
8-й жыл |
9-й жыл |
10-й жыл |
|
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
10 |
11 |
12 |
| 2 | Келісім-шартпен көзделген қызметті жүзеге асырумен байланысты өзге кіріс | 400 | 500 | 800 | 1000 | 1200 | 1400 | 1500 | 1400 | 1400 | |
| 3 | Жылдық жиынтық кіріс(1жол+2жол) | 400 | 500 | 850 | 1000 | 1200 | 1400 | 1580 | 1400 | 1450 | |
| 4 | Роялти-5%(1жолх5%) (осы мысалда Роялтиға салық салу объектісі жылдық жиынтық кіріс сомасына тең, сондай-ақ Жер қойнауын пайдаланушының барлық кезеңіне Роялтидің кесімді ставкасы алынған) | 20 | 25 | 40 | 50 | 60 | 70 | 75 | 70 | 70 | |
| 5 | Капиталдық шығыстар | 500 | 400 | 300 | 200 | 100 | |||||
| 6 | Шегерімдер, оның ішінде: | 100 | 350 | 300 | 400 | 450 | 550 | 650 | 800 | 650 | 550 |
| 7 | — амортизация | 100 | 150 | 200 | 200 | 150 | 100 | 80 | 70 | 70 | |
| 8 | — заемдар мен несиелер бойынша пайыздар | 30 | 40 | 50 | 40 | 20 | |||||
| 9 | Бұрынғы жылдардың шығындары | 100 | 70 | ||||||||
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
| 10 | Салық салынатын кіріс (3жол-4жол-6жол-9жол) | -100 | -70 | 105 | 410 | 500 | 590 | 680 | 705 | 680 | 830 |
| 11 | Табыс салығы- 30% (10жолх30%) | 31,5 | 123 | 150 | 177 | 204 | 211,5 | 204 | 249 | ||
| 12 | Табыс салығын төлегеннен кейінгі кіріс (10жол- 11жол) | -100 | -70 | 73,5 | 287 | 350 | 413 | 476 | 493,5 | 476 | 581 |
| 13 | Компания төлейтін дивидентер | 100 | 150 | 200 | 200 | 200 | |||||
| 14 | Дивидендтерге салық- 15% (13жол х 15%) | 15 | 22,5 | 30 | 30 | 30 | |||||
| 15 | Бұрынғы жылы төленген үстеме пайда салық | 37,07 | 47,05 | ||||||||
| 16 | Таза табыс(залал) | -100 | -70 | 73,5 | 287 | 350 | 398 | 453,5 | 463,4 | 392,13 | 504 |
| 17 | Жер қойнауын пайдаланушының ақша ағымы(16жол-5жол+7жол+8жол+9жол) | -600,0 | -240,0 | 33,5 | 337,0 | 490,0 | 568,0 | 553,5 | 543,4 | ||
| 18 | Инфляция индексіне түзетуге дейін пайданың ішкі нормасы | н/п | н/р | н/р | -26,99% | 0,75% | 15,03% | 22,39% | 26,65% | 28,96% | 30,84% |
| 19 | Инфляция индексі | 3,0% | 3,0% | 4,0% | 4,0% | 4,0% | 5,0% | 4,0% | 4,0% | 3,0% | 3,0% |
| 20 | Түзетілген ақша ағымдары | -600,0 | -233,0 | 31,6 | 305,4 | 427,0 | 477,3 | 442,8 | 418,0 | 339,63 | 407,9 |
| 21 | Пайданың ішкі нормасы | н/р | н/р | н/р | н/р | -2,63% | 11,13% | 18,14% | 22,21% | 24,39% | 26,17% |
| 22 | Үстеме пайдаға салық ставкасы | 8% | 12% | 18% | |||||||
| 23 | Үстеме пайдаға салық сомасы(16жол х 22жол) | 37,07 | 47,05 | 90,72 |
Ақша ағымдарының есебінен кейін белгіленген формула бойынша қызметтің екінші жылынан бастап инфляция индексіне ақша ағымдарын түзету жүргізіледі:
ААF(1) = — 600
AAF(2) = -240 = — 233
(1+0,03)
AAF(3) = 33,5 = 31,6
(1+0,03) х (1+0,03)
AAF(10) = 574 =407,9
(1+0,03)х(1+0,03)х(1+0,04)х(1+0,04)х(1+0,04)х
(1+0,05)х(1+0,04)х(1+0,04)х(1+0,03)
Ақша ағымдарын түзетуден кейін әрбір жыл үшін таза келтірілген құн (ТКҚ) есептеледі. Бұл ретте, есептеу егер қолма- қол ақшаның түзетілген жылдық ағымдарында есептелетін сомасында оң нәтиже жүргізілетінін ескеру қажет. Бұл мысалда бұл 6 жылда болады.
-600+(-233)+31,6+305,4+427+477,3 = 408,3
Алтыншы жыл үшін ТКҚ- ды есептейміз
ТКҚ(11) = -600 + -233 + 31,6 + 305,4 + 427 + 477
(1+0,11) (1+0,11)2 (1+0,11)3 (1+0,11)4 (1+0,11)5 (1+0,11)6
= (-540,54)+(-180,1)+23,1+201,18+253,4+255,18 = 3,22
ТКҚ(12) = -600 + -233 + 31,6 + 305,4 + 427 + 477,3 (1+0,12) (1+0,12)2 (1+0,12)3 (1+0,12)4 (1+0,12)5
(1+0,12)6 = (-535,7)+(-185,75)+22,5+194,1+242,3+241,8 = -20,75
6 жыл үшін ПІН
ПІН) = 0,11+ 3,22 х (0,12-0,11) = 0,11+ 3,22 х 0,01+
3,22- (-20,75) 23,97
= 11,13%
Одан кейінгі жыл үшін есеп осылай жургізіледі.
Жер қойнауын пайдаланушының жылдық ақша ағымы (ЖҚПА) есепті жылда Жер қойнауын пайдалануға келісім- шарт қызметін жүзеге асыру кезінде Жер қойнауын пайдаланушы жүргізген шығыстар мен жер қойнауын пайдаланушының Жылдық кірісі арасындағы айырма ретінде айқындалады.
Жер қойнауын пайдалануға келісім-шарт шегіндегі қызмет бойынша жер қойнауын пайдаланушы алған жылдық жиынтық кірістің сомасы Келісім-шартты жасау күніне қолданылатын Салық заңнамасына сәйкес айқындалады.
Есепті жылда келісім-шарттың қолданылу шегінде жер қойнауын пайдаланушы жүргізген шығыстарға мынадай шығыстар жатады.
1) Кодекстің ережелеріне сәйкес амортизацияланатын және жер қойнауын пайдалану бойынша операциялары жүзеге асыру барысында капиталдандырылатын шығыстар ( бірінші жылдың капиталдық шағыстарына ашық кен орны бойынша жасалған келісім-шарттар негізіндегі келісім-шартты жасау күніндегі және жер қойнауын пайдаланушыға тиесілі негізгі қорлардың қалдық құны жатады);
2) Несие қаражаттары бойынша сыйақылар және капиталдық шығыстар бойынша амортизациялық аударымдардың есептелген сомасынан басқа кодекстің ережелеріне сәйкес шегерімдерге жататын шығыстар;
3) Есепті жыл үшін есептелген дивидендтерге салық пен табыс салығының сомасы, сондай-ақ кодекстің ережелеріне сәйкес есептелген есепті жылға тиісті жыл үшін есептелген үстеме пайдаға салық сомасы.
Үстеме пайдаға салық ставкасы ставкалар бойынша есепті жылдың соңында пайданың ішкі нормасына қол жеткізілген дәрежесін ескеріп, таза табысқа пайыздармен мынадай мөлшерде белгіленеді:
Үстеме пайдаға салық есептіден кейінгі жылдың оң бесінші сәуірінен кешіктірмей төленеді, ал жер қойнауын пайдаланушы декларация есептіден кейінгі жылдың оныншы сәуірінен кешіктірмей тіркеу орны бойынша аумақтық салық органына береді.
| Пайданың ішкі нормасы (ПІН), % | Есепті жыл үшін таза табысқа %-ғы үстеме пайдаға салық ставкасы |
| 20-дан кем немесе тең | 0 |
| 20-дан астам бірақ 22-ден кем немесе тең | 4 |
| 22-ден астам бірақ 24-тен кем немесе тең | 8 |
| 24-тен астам бірақ 26-дан кем немесе тең | 12 |
| 26-дан астам бірақ 28-ден кем немесе тең | 18 |
| 28-ден астам бірақ 30-дан кем немесе тең | 24 |
| 30-дан астам | 30 |
Роялти мөлшерін есептеу үшін:
— салық салу объектісі нақты өндірілген пайдалы қазбалардан алынған бірінші тауар өнімі немесе өндірілген пайдалы қазбалардың көлемі болып табылады.
— төлемді есептеу базасы бірінші тауарлық өнімнің құны болып табылады.
— жалпы таралған және жер асты суларынан басқа пайдалы қазбалардың барлық түрлері бойынша ставка жобаның экономикасын ескеріп келісім-шартта белгіленеді. Бұл ретте, ең аз мән жоқ, қолданылып жүрген редакциядан өзгеше 0,5 пайыз мөлшерінде роялти ставкасы белгіленген.
Көмірсутегі бойынша роялти ставкасы келісім-шарт бойынша қызметтің әрбір түрі үшін жинақталған өндірудің дәрежесінен немесе келісім-шартпен көзделген қызметтің кезеңі үшін көмірсутегінің жинақталған көлеміне байланысты айқындалған пайыз ретінде жылжымалы шәкіл бойынша белгіленеді. Алтын, күміс, платина басқа да бағалы металдар мен тастарды қоса қатты пайдалы қазбалар бойынша келісім-шарттың барлық кезеңіне кесімді пайыздық көріністе белгіленеді.
Жалпы таралған пайдалы қазбалар мен жер асты сулары бойынша роялти жер қойнауын пайдаланатындардың барлығы үшін, оның ішінде мынадай кесімді ставкалар бойынша пайдалы қазбалардың басқа түрлерін өндіруге келісім-шарт бойынша қызметін жүзеге асыратындарға белгіленеді:
|
р/с N |
Пайдалы қазба атауы |
% роялти ставкасы |
|
1 |
Металлургия үшін руда емес шикізат |
1 |
|
2 |
Қалыптық құмдар, құрамына балшық-топырақ бар жыныс,(далалық шпат, пегматит), әктастар, доломиттер, әктасы-доломитты жыныстар |
1 |
|
3 |
Тамақ өнеркәсібі үшін әктастар |
1 |
|
4 |
Өзге руда емес шикізат |
3,5 |
|
5 |
Отқа төзімді балшық, каолин, вермикулит |
3,5 |
|
6 |
Ас тұзы |
3,5 |
|
7 |
Жергілікті құрылыс материалдары |
4,5 |
|
8 |
Вулкандық кеуекті жыныстар, вулкандық құрамында су бар шыны мен шынылық жыныстар(перлит, обсидиан), малтатас пен ұсақтас, ұсақтасы-құмды қоспа, гипс, гипстік тас, ангидрит, гажа, балшық пен балшықты жыныстар(қатты балқытылатын және жеңіл балқытылатын балшықтар, суглинкалар, аргилиттар,алевролиттар, балшықты тақтатастар), бор, мергель, мергельді-борлы жыныстар, кремнийлі жыныстар(трепел, опокалар, диатомит), кварцтыдалалық шпатты жыныстар, кесектас тасы, шөгінді, атқыланған және метаморфиялық жыныстар(гранит, базальт, диабаз, мрамор), қалыптықтан басқа құм (құрылыс, кварц, кварцты-далалық шпатты), құмтам, табиғи пигменттер, ұлутас |
|
|
9 |
Жер асты сулары |
10 |
Бұл ретте, салық өнім тұтынушыға сатылғанына немесе өз мұқтажы үшін пайдалынғанына қарамастан төленеді.
Роялтиді мыналар:
-кәсіпкерлік қызметін жүзеге асыру кезінде осы сулар өндіріске және технологиялық мұқтажға пайдаланылмайды және сыртқа сатылмайтын жағдай кезінде жеке меншік құқығында оларға тиісті жер учаскелерінде өндірілетін жер асты сулары бойынша жеке тұлғалар;
-өз шаруашылық мұқтаждарды үшін жер асты суларын өндіруді жүзеге асыратын мемлекеттік мекемелер;
-пластық қысымды қолдау үшін жолшыбай өндірілген жер асты суларын кері бұрғылау кезінде жер қойнауын пайдаланушылар төлемейді.
Пайдалы қазбалардың барлық түрлері бойынша роялтиға салық салу объектісі пайдалы қазбалардың немесе нақты өндірілген пайдалы қазбалардан алынған бірінші тауарлық өнім көлемі болып табылады.
Роялтиді есептеу мақсатында алтын, күміс және платинадан басқа пайдалы қазбалардың есепті салық кезеңі үшін, жер қойнауы пайдаланушы өндірген құн сату пунктінде дейін оларды тасымалдауға нақты шығыстар сомасы мен жанама салықтардың есебінсіз бірінші тауарлық өнімнің есепті кезеңі үшін сатудың орташа өлшенген бағасын ескеріп айқындалады.
Мысалы: Жер қойнауын пайдаланушы есепті салық кезеңінде 10 мың тонна пайдалы қазбаны өндірді.
Жанама салықтарсыз 24 мың теңге бағасы бойынша 4 мың тонна және тоннасына 26 мың теңге бағасы бойынша 3 мың тоннадағы 2 келісім-шарт бойынша өнімді тиеп-жөнелту жүргізілді.
Сатудың орташа өлшем бағасы бұл жағдайда 24857,2 теңге құрады:
(300х26мың теңге) +(4000х24мың теңге)
(3000+4000)
Сату пунктіне дейін тасымалдау бойынша нақты шығыстар салық кезеңі үшін 22 млн теңге құрады.
Осындай жолмен, роялтидің есептеу базасы 226 672,0 мың теңге құрады:
10 000тонна х 24 857,2 теңге – 22000 000 теңге.
Жер қойнауын пайдаланушының салық кезеңі үшін өндірген алтын,
Күміс және платинаның құны металдардың Лондон биржасында салық кезеңі үшін қалыптасқан осы металдардың орташа бағасын ескеріп айқындалады.
Алтын, күміс пен платинадан басқа, сондай-ақ жалпы таралған пайдалы қазбаларды сатудың орташа өлшем бағасы үшін есепті кезеңде бірінші тауарлық өнімді сату жоқ болған жағдайда сату орны болған соңғы кезеңнің тауарлық өнімді сатудың орташа өлшем бағасы қабылданады.
Сатудың орташа өлшем бағасы үшін салық кезеңіндегі роялтимен салық салу объектісін есептеу үшін алтын, күміс пен платинадан басқа сатудың орташа өлшем бағасы үшін есепті кезеңде бірінші тауарлық өнімді сату жоқ болған жағдайда пайдалы қазбаларды өндіруге қалыптасқан нақты шығыстар қабылданады.
Бұл ретте, жер қойнауын пайдаланушы бірінші тауарлық өнімді сатудың нақты бағасын ескеріп бірінші сату орны болған есепті кезеңдегі есептелген роялти сомасын одан кейінгі түзетуді жүргізуге міндетті.
Бірінші тауарлық өнімді сатудың орташа өлшем бағасы үшін өз мұқтажы үшін оларды толық пайдалану жағдайында немесе есепті кезеңде жалпы таралған пайдалы қазбалары сату жоқ кезде пайдалылық нормасына осы есепті кезеңде нақты қалыптасқанға ұлғайтылған оны өндіру мен алғашқы өндеуге жер қойнауын пайдаланушының нақты қалыптасқан шығыс сомасы қабылданады.
Есепті кезеңде бірінші тауарлық өнімді сатудың орташа өлшем бағасы үшін қызмет көрсету және/ немесе шығарылатын өнімнің негізгі құрамдас бөлшегі ретіндегі жер асты суларын пайдалану жағдайында пайдалылық нормасына осы есепті кезеңде нақты қалыптасқанға ұлғайтылған оны алғашқы өңдеу мен өндіруге жер қойнауын пайдаланушының нақты қалыптасқан шығыстар сомасы қабылданады.
Пайдалы қазбалардың барлық түрлері бойынша роялти есепті кезеңнен кейінгі айдың он бесі күнінен кешіктерілмей төленеді.
Роялтиді төлеу бойынша есепті кезең болып күнтізбелік ай саналады. Егер роялти бойынша бұрынғы тоқсан үшін орташа айлық төлемдер 1000 айлық есептік көрсеткіштерді құрайтын болса, онда есепті кезең болып тоқсан саналады.