Халыкты бейбит жане согыс уакытында инженерлик коргау туралы қазақша реферат
Халыкты авария, апат, зилзала салдарынан, сондай-ак осы замангы закымдау куралдарынын закымдагыш факторларынан коргаудын ен негизги тасилдеринин бири бул оларды ужымдык коргау куралдары болып табылатын корганыс гимараттарына жасыру. Корганыс гимараттары-ол инженерлик курылыс. Корганыс гимараттар коргау касиети, максаты, орналасу, салыну мерзими, коргайтын денгейи бойынша болинеди.
1 Коргау касиети бойынша: панахана, радиациядан коргау орындары, карапайым жасыру орындары.
2 Максаты бойынша: халыкты жасырып сактау ушин, баскару жане байланыс тораптарын орналастыру ушин.
3 Орналастыру бойынша: уй-астында, гимараттан болек орнату.
4 Салыну мерзими бойынша: алдын ала бейбит уакытта салынган, кауип тонген кезде жылдам тургызылган.
5 Панаханалар коргайтын денгейи 4 сыныпка болинеди.
1-шы сынып А-И, DDPф=500 кПа, К3=5000, ерекше тапсырыс бойынша салынады (Укиметти баскару нуктелери).
2-шы сынып А-ИИ, DDPф=300 кПа, К3=3000, аса манызды жане АК бойынша 1 топтагы калаларда салынады.
3-шы сынып А-ИИИ, DDPф=200 кПа, К3=2000, АК бойынша 1 мен ИИ топтагы калаларда салынады.
4-шы сынып А-ИV, DDPф=100 кПа, К3=1000, категорияланган калалардын шетинде орналаскан аса манызды объектилерде салынады. Мунда А-(И, ИИ, ИИИ, ИV) — панахана сыныбын билдиреди, DDPф — сонгы толкынынын майданындагы артык кысымды тежейди — кПа. К3-ионданушы саулелену радиация дозасын алсирету коэффициенти (дозаны канша рет алсиретеди).
Панахана толкын соккысынан, жарык саулесинен, откиш радиациядан жане радиоактивти закымданудан — ядролык жарылыстын закымдагыш факторларынан, сондай-ак улагыш заттардан (УЗ), бактериялык куралдар мен катты асер ететин улы заттардан (КАУЗ) ыкпалынан сенимди коргауды камтамасыз етеди.
Панахалар су баспайтын учаскелерде терендетилген топыракка берик материалдардан салынады. Жамылгынын томенги жагы, адеттегидей, жердин жоспарлык белгисинен биик орнатылмайды. Панахана еденнин денгейи жер асты суынын денгейинен барынша биик болуга, 0,5м кем болмауга тиис.
Панахананын сыйымдылыгы отыруга (биринши яруста) жане жатуга арналган (екинши жане ушинши ярус) орындардын жиынымен аныкталады. Шагын — 300 адамга дейин, орта — 300… 600 адам, улкен — 600 ден астам адам.
Панаханада негизги жане косалкы болмелер жасау козделеди. Негизги болмелерге жатады: жасырынуга арналган болме, баскару нуктесине арналган болме, санитарлык нукте (медпункт). Косалкы болмелерге жатады: желдеткиш болме, санитарлык тораптар, коргалган дизель электрстанция, азык-тулик сактайтын болме, коргалган киреберистер мен шыгаберистер, тамбур-шлюз, тамбур.
Панахананын ишки болимдери (дизель электростанцияларын, тамбур-шлюздерди жане кенейту камераларын коспаганда) бир жасырынушы ушин 1,5м2 кем болмауга тиис. Бир жасырынушы ушин негизги болме едени аланынын нормасы еки ярусты нар кезинде 0,5м2 жане уш ярусты нар кезинде 0,4м2 болуга тиис. Болменин бииктиги бейбит уакытта оны пайдалану талаптарына сайкес болуы кажет, алайда жабыннын мандайынан еденин томенги жерине дейинги белгиде 2,15м … 3,5м болуга тиис (шект жол берилетин бииктик кеминде 1,85м).
Жатуга арналган орын нар еки ярусты болып орналасканда панаханада жалпы орынын 20%-ин, ал уш ярусты орналаскан кезде 30%-ин курауга тиис.
Панахана желдеткиши, адеттегидей, еки режим бойынша камтамасыз етиледи: таза желдеткиш (И режим) жане сузгилик желдетккиш (ИИ режим). Таза желдеткиш режими кезинде панаханага берилетин сырткы ауа радиоактивти шаннан, ал сузгилик желдеткиш режими кезинде УЗ мен БК-дан тазартылады.
Жылу орталыгынан панахананы жылыту карастырылады (гимараттын жылыту жуйеси).
Панаханадагы ауыз су коры арбир адам ушин таулигине 3л есеппен жасалады.
Коргалган киреберистер мен шыгаберистер. Олардын саны панахананын сыйымдылыгына байланысты, алайда екеуден кем болмауы тиис. Сыйымдылыгы 300 адамга бир киреберис устауга руксат етиледи, алайда екиншиси тоннель туринде авариялык (коширу) шыгабериси ретинде кызмет етуи кажет. Сырткы кабыргасына корганыш кымталган есик, ишки кабыргасына кымталган есик орнатылады.
Жылдам тургызылатын панаханалар дер кезинде салынган панаханалдын жеткиликти саны жок жагдайда согыс барысында немесе шабуыл кауипти кезинде калалар мен ондирис объектилеринде салынады. Олар кыска мерзимди (15 тауликтен 1 айга дейин) темир бетон жиналмалы курылгысынан сыйымдылыгы (жататын орынды ескергенде) — 50… 200 адам.
Радиациядан коргайтын орын (РКО) ауылды жерлердеги жане ядролык соккы беру ыктималдылыгы оте томен шагын калалардагы, сондай-ак ири калалардан ауылды жерлерге коширип-коныстандырылган халыкты радиоактивти закымданудан коргау ушин пайдаланылады. РКО-ын сыйымдылыгы 10-15 адам, кейбир жагдайда 100-500 адам. Еки таулик бойында жасырынган адамдар уздиксиз болады. Киреберистер саны панахананын сыйымдылыгына байланысты, алайда екеуден кем болмауга тиис. Сыйымдылыгы 50 адамга дейинги бир киреберис устауга руксат етиледи.
Панаханада негизги жане косалкы болмелер жасау козделеди. Негизги болмелерге баскару жане санитарлык нуктелери бар болмелер жатады.
Бир жасырынушы ушин негизги болме едени аланынын нормасы екиярусты нар кезинде 0,5м2 жане ушярусты нар кезинде 0,4м2 болуга тиис.
РКО-да табиги желдеткиш немесе механикалык желдеткиш карастырылады. Табиги желдеткиш ауа устагыш жане соргыш шахталар аркылы жумыс истейди, келетин ауаны беруге арналган санылау болменин томенги жагына, ал соргыш санылау жогары жагына орналасады. Механикалык жумыс истейтин желдеткиш жуйесинин ауа устагыш кондыргысы жерден кеминде 2м бииктикте орнатылып, радиоактивтик шаннан коргайтын калпакшамен жабдыкталады.
Панаханалардагы ауыз су коры арбир адам ушин таулигине 3л есеппен жасалады. РКО-ны ауыз су корымен жабдыктау ортак су кубырынан жургизиледи.
РКО курылысы оте кыска мерзимде, 12 сагатка жетпей аякталуы тиис.
Карапайым улгидеги панаханалар (КП)
Панахана мен РКО жетпеген, сондай-ак уакыт ен каражат болмаган жагдайда енбекке жарамды букил халык карапайым панахана-куыстарды (ашык жане жабык) салады.
Карапайым панахана жагдайда панахана мен РКО сиякты халыкты корганыс гимараттар мен камтамасыздандыруда аралык кезен болып табылады.
Олар халыкты ядролык жарылыстан соккы толкынынан, жарык саулесинен жане откиш радиациядан коргайды, шыгын ашык жермен салыстырганда 1,5 есеге азаяды. Сауле тию ыктималды 2,3 есеге азаяды.
Егер куысты жапса, онда жарык саулесимен толык коргануга болады, соккы толкыннан коргану 2,5-3 есеге, откиш радиациядан коргану 200-300 есеге артады. Куыстарды жабу, сонымен катар, киимге радиоактивти заттардын жугуынан, сондай-ак кираган гимараттардын сыныктарынан закымданудан коргайды.
Куыс ашык немесе жабдык болуы мумкин. Ашык куыс радиоактивти сауле молшерин2-3 есеге, жабык-40… 50 есеге азайтады. Бастапкыда куыс ашык болып салынады. Адетте онын терендиги 180-200см, жогарыдагы ени 110-120см жане томендеги ени — 80см болады.
Куыстын узындыгы жасырынатындардын санымен аныкталады жане бир адамга 50…60 есеппен жасалады. Куыстардын калыпты сыйымдылыгы 10-15 адам, ал улкен куыстардын сыйымдылыгы 50 адам.
Ашык куыстарды салу жау шабуылы кауипи туындаган саттен бастап кыска мерзимди аякталуга тиис. Будан кейин куыстар жабылады. Будан кейин куыстан корганыс кабилети осип РКО денгейине жеткизилуи тиис.
Бейбит жане согыс уакытында корганыс гимараттарын кутип устау жане пайдалану тартиби
Бейбит уакытта корганыс гимараттарын пайдалану кезинде жалпы, сондай-ак оны жекелеген боликтеринин — киреберистер мен авариялык шыгаберистердин жане коргалган-кымталган есиктердин, баулыктардын жане жарылыстардан коргайтын кондыргылардын букил корганыс гимаратынын, инженерлик-техникалык кондыргылардын корганыс кабилетинин сакталуы, кымталуы мен суды откизбеушилиги жане оны кез келген уакытта согыс уакытындагы режимде пайдалануга коширу мумкиндиги камтамасыздандырылуга тиис. Корганыс гимараттарынын кондыргыларын болшектеуге, болмелерди озгертуге, коргагыш кургыларга санылау мен ойык истеуге жане корганыс кабилети мен кымталудын озгеде бузылуына тиым салынады.
Корганыс гимараттарынын жай-куйи бейбит уакытта корганыс гимараттарын пайдаланып касипорын (мекеме) басшысы белгиленген тартиппен жургизилетин жыл сайынгы жане арнайы (кезектен тыс) кадалауларда тексериледи.
Корганыс гимараттарынын киреберисине кедерги жасауга болмайды. Коргалган-кымталган есиктер бейбит уакытта гимарат пайдаланган кезде ашык болуы жане онай жабылатын илгешектерде туруга тиис. Есик ойыктарын жабу ушин кадимги есиктер койылуы тиис.
Корганыс гимаратынын болмелери кургак болуы кажет, инженерлик-техникалык кондыргылары пайдалану ушин акаусыз куйде кутилуи тиис.
Бейбит уакытта пайдаланылмайтын ДЭС токтатылады. Оларды токтату корганыс гимаратын панахана режимине коширу кезинде жургизиледи.
Панахана (РКО) режими бойынша пайдалануга корганыс гимараттарын азирликке келтиру ушин орындалатын ис-арекеттер.
1 Корганыс гимараттарынын алдын тазарту, жазба-корсеткиштерди жане «Киру» жарык дабылын кою
2 Корганыс гимараттарын панахана режиминде пайдалану кезинде пайдаланылмайтын мулик пен материалдан босату, болмелерди нарлармен жане орындыктармен жабдыктау.
3 Токтатып койылган инженерлик-техникалык кондыргыларды жургизу
4 Кадимги есиктерди, коргалган-кымталган есиктерден пандустарды жане женил экрандарды алу, коргалган-кымталган есиктердин, олардын илгешектеринин акаусыздыгын тексеру.
5 Технологиялык ойыктарды, барлык коргау-кымтау кондыргыларын жабу (жук люктери мен лифт шахталары, монтаждык ойыктар жане т.б.)
6 Бейбит уакытта пайдаланылган желдеткиш жуйесинин ауа устагыш жане соргыш санылауларын жабу жане кымтау.
7 Авариялык шыгаберистер жай куйин тексеру жане кажет болса оларды тазарту.
8 Желдеткиш, жылыту, сумен жабдыктау, канализация, энергиямен жабдыктау жане ажыраткыш кондыргылары жуйесинин тузулигин (акаусыздыгын) тексеру.
9 Корганыс гимараттарынын кымталуын тексеру.
10 Бейбит уакытында пайдаланылмайтын санитарлык тораптарын ашу.
11 Сырткы су кубырына корганыс гимаратынын су кубырын жуйесин косу, авариялык су корын толтыру жане ауыз суына арналган ыдысты кою.
12 Гимараттын жарык жуйесин панахана режимине косу.
13 Дауыс шыгарыштар мен телефондарды орнату жане косу кажет жагдайда панахананын жабдыкпен, аспаппен, прибормен жеке корганыс куралмен жабдыкталуын тексеру.
14 Гимаратты желдету, азык-тулик пен дари-дармек корын жасау.
Корганыс гимараттарынын режиминде пайдалану кызмет корсету буынын басшылыгымен жургизиледи.
«Баршаныздын назарынызга» ескерту дабылы жане ис-арекет тартиби туралы белгиленген акпарат бойынша кызмет корсету буынын жеке курамы панаханага келип, миндеттерин орындайтын. Корганыс гимараты толып, панахананын коргалган-кымталган есиктеринин жабылганынан кейин таза желдеткиш жуйеси бойынша оны сумен толтырады.
УЗ колданылгандыгы туралы берилген акпарат бойынша сумен жабдыкталган жуйеси бирден сузгиш-желдеткиш режимге косылады.
Ядролык жарылыстан кейин сузгиш-желдеткиш жуйеси бир сагатка ажыратылады, толык окшаулау режими белгиленеди, ахуал аныкталады жане калыптаскан ахуалга сайкес режимге кошу жургизиледи.
Сузгиш-желдеткиш режимине таза желдеткиш косылардын алдында ауада УЗ бар-жогы тексериледи. Келген ауада УЗ издери байкалган жагдайда сузгиш-желдеткиш сакталады.