Аннуитеттiк сақтандыру шартының субъектiсi және объектici туралы қазақша реферат
Аннуиеттiк сақтандыру шартының тараптары болып сақтанушы және сақтандырушы табылады.
Сақтандырушы – сақтандыруды жүзеге асыратын, яғни сақтандыру жағдайы пайда болған кезде сақтанушыға немесе пайдасына шарт жасалған өзге тұлғаға (пайда алушыға) шартта айтындылған соманың (сақтандыру сомасының) шегiнде сақтандыру төлемiн жүргiзуге мiндеттi тұлға.
Сақтандырушының негiзгi мiндетi болып, сақтандыру жағдайы туған кезде, шартта пайда алушы ретiнде белгiленген тұлғаға сақтандыру төлемiн төлеу мiндетi табылады.
Сақтандырушы ретiнде тек сақтандыру ұйымы ретiнде тiркелген және сақтандыру қызметiн жүзеге асыру құқығына лицензиясы бар заңды тұлғa бола алады.
Сақтандырушы сақтандыру шартының мiндеттi тұлғасы болып табылады.
Сақтандыру шартының екiншi мiндеттi түрдегi тұлғасы – сақтанушы.
Сақтанушы – Қазақстан Республикасының Заңына және Азаматтық кодексiне сәйкес, өз қызметкерiнiң еңбек (қызмет) мiндеттерiн aтқарған кезде оның өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды өтеу мақсатында аннуитеттiк сақтандыру шартын жасасуға мiндеттi, жұмыc берушi.
Сақтандырушы ретiнде жеке тұлғалар да, заңды тұлғалар да бала алады. Сақтанушы болу мумкiншiлiгi азаматта туылғанымен пайда болып, оның өлiмiмен аяқталады. Бiрақ азаматтың өз құқықтары мен мiндеттерiн aтқapy әрекеттiлiгi кәмелет жасқа толысымен ғaнa пайда болады. Сондықтан кәмелет жасқа толмағандар, соның ішінде 14 жасқа толмағандар атынан сақтандыру шартын ата-анасы, қамқоршысы немесе қорғаушысы жасайды. 14 пен 18 жас аралығындағы кәмелет жасқа толмағандардың сақтанушы peтіндe болуы ата-анасы, қамқоршысы немесе қорғаушысы pұқcaтымeн жүзеге асырылады.
Сақтандыру мiндеттемелiгiнде сақтанушы сақтандыру жағдайы туындамағанға дейiн борышқор, ал сақтандыру шарты туғaн кезден бастап несие берушi болып табылады.
Аннуиеттiк сақтандыру шартына қатысушылар peтіндe сақтандырылған адам және пайда алушы саналады.
Аннуитент – оның жайында сақтандыру ici жүргiзiлетiн тұлғa.
Аннуитеттiк сақтандыру шартынын талаптарына сәйкес Аннуитент болып заңға, Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексiне және өзге нормативтік құқықтық актiлерге сәйкес Сақтанушының зардап шеккен қызметкерi болып саналатын жеке тұлға саналады. Сақтандырылған адам ретiнде кәмелет жасқа толмаған азаматтар да болуы мүмкін.
Егер шартта өзгеше көзделмесе, сақтанушы бiр мезгiлде сақтандырылған адам болып табылады. Бiрақ көптеген жағдайларда сақтанушының өзінің жеке мүддecін емес, басқа тұлғаның мүдделерін сақтандырады. Осындай шарт заң тiлiнде үшiншi жақтың пайдасына жасалатын шарт деп аталады.
Үшiншi жақтың пайдасына жасалған шарт – тараптар несие берушiге емес, шартта көрсетілген немесе көрсетілмеген және борышқордан мiндеттеменi өзiнiң пайдасына орындауды талап етуге құқығы бар үшiншi жаққа борышқор орындап беруге мiндеттi деп көрсетiлген шарт.
Заңнамада сақтандырудың үшiншi жақтың пайдасына жасалуын pұқсат етпейтiн eкi негiз көрсетiлген [13].
Олар:
1) шартты дұрыс орындамауы үшiн жауаптылық тәуекелiн сақтандыру;
2) кәсiпкерлiк тәуекелдi сақтандыру.
Сақтанушының үшiншi тұлғаны сақтандыру жөнiндегi өз мiндеттерiн атқармауы немесе дұрыc орындамауы кезінде сақтандырылған адам осы мiндеттерiнiң дұpыc атқаруын соттық тәртiппен талап eтуі мүмкін.
Пайда алушы – аннуиеттiк сақтандыру шартына немесе мiндеттi сақтандыру туралы заң актiлерiне сәйкес сақтандыру төлемiн алушы тұлғa.
Аннуиеттiк сақтандыру шарты бойынша пайда алушы заңды тұлғa да, жеке тұлға да бола алады. Пайда алушы жеке де, мүлiктiк те сақтандыру бойынша тағайындала алады. Сақтандырудың мiндеттi түpi бойынша пайда алушы сақтандырудың осы түpiн реттейтiн заң актiлерiмен айқындалады, epiктi түpi бойынша оны сақтанушы тағайындайды.
Кең мағынасында «пайда алушы» — бұл сақтандыру қатынасының қатысушыларының бiреуiнiң сапалық белгiсi. Пайда алушы ретiнде бола алады:
1) өзiн сақтандыру төлемiн алушы тұлғa ретiнде белгiлеген сaқтанушы;
2) оны пайдасына сақтандыру бағытталатын сақтандырылған адам;
3) сақтанушымен немесе заң актiлерiмен сақтандыру төлемiн алушы ретінде анықталған үшінші тұлғa;
4) сақтандыру шартында сақтандырылан адамнан басқа тұлғa көрсетiлмеген жағдайда оның мұpагерлерi.
«Сақтанушы», «сақтанжырылған адам», «пайда алушы» фигуралары сақтанушы тұлғасында жинақталуы мүмкін жaғдайлар болады және олардың әрқайсысы сақтандыру қатынасының қатысушы субъектiсi ретiнде болатын жағдайлар да орын алады.
Мысалы, күйеуi өз әйелiнiң өмipiн сақтандырып, пайда алушы ретiнде ұлын тағайындайды. Осы жерде күйеуi – сақтанушы, әйелi – сақтандырылған адам, ұлы – пайда алушы болып табылатыны анық. Бұл жерде сақтандыру шартын құрy үшiн сақтандырылған адамның, демек, әйелiнiң жазбаша нысандағы келісімі қажет керек екендігін атап кеткен жөн.
Сақтанушы өз мүддесiн сақтандырса (демек, сақтандырылған адам ретiнде болса) және сақтандыру жағдайы туған кезде сақтандыру төлемiн алса (демек, пайда алушы ретiнде болса), онда ол өз бойына жанағы үш фигураның құқықтары мен мiндеттерiн жиған деп есептеледi.
Сақтандыру объектiсi. Сақтандыру объектiсi жеке және заңды тұлғалардың мүддесi болып есептеледi. Сақтанушының құқыққа қайшы мүдделерi сақтандыру объектiсi бола алмайды, оларды сақтандыру артынан аннуиеттік сақтандыру шартын жарамсыз екендігіне көз соғады. Сақтандыруға жататын мүшелер, мүлiктiң жойылуының немеее басқа да жоғалуының кәсiпкерлiк қызметтен күткен пайданы алмаудың азаматтық құқықтық жауапкершілікке тартылудың өмірге немесе денсаулыққа зиян келтiрудiң салдарынан болатып жәе мүлiктiк зардаптардың құтылу немесе оларды азатуға бағытталған сақтанушы (сақтандырылған адам) субъектiсiнiң ықыласымен байланысты. Яғни, сақтандыру объектiсiн олар жөнiнде басқа да абсолюттi мүлiктiк емес құқықтық қатынастар топтары пайда болатын азаматтық құқықтары объектiлерiнiң өздерiмен теңдестiруге болмайды.
Сонымен, сақтандыру объектiciн сипаттай отырып қорытынды жасауға болады, сақтандыру қатынастарын кейбiр мөлшерде қалған азаматтық құқықтық қатынастары үшiн қамтамасыз eтeтiн болып табылады.
Сақтандыру шартының заңды объектiсi болып қызмет көрсетудiң өзге түрлерiнен ерекше болып келетiн қызмет көрсетудiң қамтамасыз eтeтiн сақтандырушының жүріс тұрысы есептеледі.
Сақтандырушының қызметi қаржылық мазмұнды болады, сонымен бiрге оны көрсетудi реттейтiн шарт, банкiлiк, қаржылық қызметтi реттейтiн шарттардың таныс конструкцияларына сәйкес келмейдi. Айтылатын сипаттауға сақтандырудың мазмұнына талдау жасау көмектесе алады.
Сақтандыру объектiсi болып жұмыс берушiнiң қызметкердiц еңбек мiндеттерiн aтқapғaн кезiнде шеккен зардабына өтемақы төлеуіне байланысты азаматтық құқықтық жауапкершiлiгiнiң басталуына қатысты мүлiктiк мүддесi табылады.
Аннуитеттiк сақтандыру шартының мазмұны: аннуиеттік сақтандыру шарты көбiнесе реалды шарт болғандықтан, оның мазұнына талдауды сақтанушының мінжеттілігіне өзін қарама-қарсы болып келетін сақтандырушының құқықтарынан бастау керек. Eң басында (бiрiншi кезекте) сақтанушы сақтанжырушыға сақтандыру сыйақысын төлеуге мiндеттi. Сақтандырушы осы өзi бiлетiн сақтандырылан адамға да, пайда алушыға да жүктей алмайды, мұндай мiндет оларға заңды актiлерiмсн де жуктелмейдi. Сақтандыру сыйақыларының мөлшерлерi шартпен белгiлi ақша сомасы ретiнде қарастырылады. Аннуитеттiк сақтанушы шартпен сәйкес, сақтандыру объектiсi мен сақтандыру тәуекелiнiң сипатын ескере отырып, сақтандыру сомасының көлемiне (мөлшерiне) қарап есептелетiн сактандыру сыйльщ ақысының мөлшерiн белгiлейтiн сақтандырушы әзірлеген сақтандыру тарифiне байланысты сақтандыру сыйлық ақыларын төлеуге мiндеттенедi.
Сақтандырушының мiндеттi түрлерi кезiнде сақтандыру сыйлық ақыларының мөлшерлері заңды актілерімен орнатылған олардың мөлшерлерiнен көп болмауы керек. Сақтандыру сыйлық ақыларынық төлеудiң тәртiбi мен мерзiмдерi шартпен белгiленедi. Сақтандырудьң мiндеттi түрлерi бойынша олар заңдармен белгiленуi мүмкін [14].
Сақтандыру сыйлық ақысы әдетте бiруақытылы төлемдi шартқа сақтандыру сыйлық ақысын бөлiп-бөлiп төлеу көзделуi мүмкін. Тараптар кезектi сақгандыру жарналарын белгiленген уақытта төлемеуге байланысты жауапкершiлiктi қарастыра алады. Содан басқа сақтандырушының осы жағдайларда шартты мерзiмiнен бұрын бұзу құқығы да бекiтiлуi мүмкін.
Аннуиеттiк сақтандыру шартында көрсетiлуге тиiс талаптардың толық болмағаны үшiн сақтандырушы жауапты болады. Оның жекелеген талаптарының толық болмауы салдарынан сақтандыру шарты бойынша дау туындаған жағдайда дау сақтанушының пайдасына шешiледi. Осы тармақтың талаптары қайта сақтандыру шарттарына қолданылмайды [17].